فَضَّلْنَا بَعْضَهُمْ عَلی بَعْضٍ مِّنْهُم...»1 و اجماع مسلمین، بر جواز اظهار تفضیل میان پیامبران و افضلیت رسول خدا بر دیگران است؛ در حالی که روایات یاد شده، از اظهار این تفضیل نهی میکنند. برخی فرض تعارض را معکوس دانسته و قرآن را با احادیثِ منع تفضیل متعارض پنداشتهاند و آیات تفضیل انبیا، از جمله آیه 253 سوره بقره را به دلیل تعارض با احادیث منع تفضیل، از شمار آیات مشکل خواندهاند:
و هذه آیة مشكلة و الأحادیث ثابتة بأن النبی صلی الله علیه و آله قال: «لا تخیروا بین الأنبیاء» و «لا تفضّلوا بین أنبیاء الله»، رواها الأئمة الثقات، أی لا تقولوا: فلان خیر من فلان، و لا فلان أفضل من فلان...۲
روشن است که درستی چنین تصوری از تعارض آیه با این روایات، مستلزم پذیرش پیش فرضهایی چون امکان و جواز تعارض قرآن با سنّت نبوی، تقدم صدوری روایات استنادی بر نزول آیه یاد شده و قطعیت صدور روایات استنادی و این همانی آنها با سنّت نبوی است. باورمندی به این پیش فرضها، ادله علمی، مبانی تاریخی و کلامی خاص خود را میطلبد که در ادعای قرطبی به آنها اشاره هم نشده است.
3. روایات منع تفضیل و رویکردها
با توجه به نوع مبانی کلامی، تاریخی، قرآنی و حدیثی یک محقق مسلمان، نوع تحلیل محتوایی روایات منع تفضیل رسول خدا صلی الله علیه و آله بر موسی علیه السلام متفاوت خواهد بود. اگر پیش فرض محققی اعتبار روایات صحیح مسلم و بخاری باشد، ناگزیر به توجیه و جمع دلالی یا عرفی این روایات با قرآن و دیگر احادیث خواهد پرداخت؛ لکن اگر محققی چنین باورمند نبوده و اعتبار هر روایتی را مشروط به موافقت با قرآن و عدم تعارض آن با اجماع و مبانی کلامی بداند، و در تفسیر این روایات تاریخینگر بوده و به نقش فرق و ادیان در پدیداری آنها توجه داشته باشد، روایات منع تفضیل اعتبار استنادی خود را در این مسأله از دست خواهد داد یا ناگزیر به گونهای تأویل خواهد شد که در تعارض با مبانی و ادله قرآنی نباشد. از این رو، در مجموع، سه رویکرد در تحلیل محتوایی این روایات وجود دارد: رویکرد تصحیح، رویکرد تضعیف و رویکرد تفصیل. در این بخش از پژوهه به تقریر و طبقهبندی آرای عالمان ذیل هر یک از این دو رویکرد و ارزیابی آنها میپردازیم.
1.. سوره بقره، آیه ۲۵۳.
2.. الجامع لأحکام القرآن، ج۳، ص۲۶۲.