1. درآمد

روشن است که بهترین راه انتقال یک گفته، به ویژه اگر به مانند حدیث در سنت اسلامی، جزئیات آن مهم و مقدس باشد، خارج نمودن آن از حالت شفاهی و حفظ و ضبط کتبی آن است. به همین دلیل، مکتوب بودن یک حدیث در تمامی مراحل انتقال آن به نسل‌های بعدی، مزیت مهمّی در اصالت و صیانت آن به شمار آمده و بسیار دقیق‌تر از انتقال مبتنی بر حافظه است. در انتقال روایات به صورت مکتوب، الفاظ روایات دقیق‌تر بر جای می‌ماند و نقل ‌به ‌معنا نسبت به نقل شفاهی کمتر است.

یکی از ویژگی‌های بارز حدیث شیعه، فرهنگ کتابت روایات معصومین علیهم السلام است. شواهد فراوانی بر تأکید امامان شیعه علیهم السلام بر نگارش احادیث و انتقال آن به نسل‏های بعدی در دست است.^۱ امام صادق علیه السلام در روایتی به مفضّل می‌فرمایند:

بنویس و دانش خود را میان برادرانت بگستر و پس از مرگ، کتاب‌هایت را برای پسرانت به ارث بگذار؛ زیرا دوران ناآرامی بر مردم خواهد آمد که جز با کتاب‌هایشان انس و آرامشی نخواهند داشت.^۲

سنت نگارش از زمان رسول خدا صلی الله علیه و آله با کتابت احادیث نبوی توسط امیرالمؤمنین علیه السلام آغاز شده^۳ و نسل به نسل در میان اصحاب و پیروان اهل‌بیت علیهم السلام تداوم داشته‌ است.^۴ طبق گزارش‌های تاریخی، اصحاب ائمه علیهم السلام برای ثبت روایات در همان مجلس تحدیث آمادگی داشته‌اند؛ به عنوان نمونه، زراره صحابی جلیل القدر صادقین علیهم السلام ، احادیثی را که از ائمه علیهم السلام می‌شنید، می‌نوشت و کتاب و وسایل نگارش او همواره نزدش حاضر بود. روزی از امام صادق علیه السلام در باره اوقات نماز سؤالی پرسید و الواحش را بازکرد تا پاسخ امام را بنویسد ...^۵ این نقل تاریخی _ که در یک گزارش حدیثی بر جا مانده _ تنها یکی از شواهد اهتمام زایدالوصف اصحاب ائمه علیهم السلام در ضبط