طرح مسأله
یکی از بحث‌های مهمی که در برخی از پژوهش‌های تاریخ حدیث و کتب رجالی متأخر طرح شده است، مسأله گستره نقل نخستین مکتوبات حدیثی امامیّه است. برخی معتقدند به جهت فشارهای حکومتی و تقیه، کتب اصحاب ائمه علیهم السلام با طریق واحد به طبقات بعدی و صاحبان کتب اربعه رسیده است.۱ در مقابل، نیز عده‌ای بر این باورند که شهرت و تداول اصول اصحاب در آن عصر، به قدری روشن است که خورشید در وسط روز.۲ به عبارت دیگر، این سؤال مطرح است که آیا عمده کتب اصحاب ائمه علیهم السلام ، با چند طریق به طبقات بعدی انتقال یافته‌اند؟ یا گستردگی در نقل آنها نبوده و اکثرشان فقط یک راوی داشته‌اند؟ همان طور که پیش‌تر نیز اشاره شد، پاسخ این پرسش اهمیت شایانی در اعتبار کلی احادیث شیعه ایفا می‌کند.
در جست و جوی به عمل آمده، هیچ پژوهش چاپ شده‌ای، اعم از کتاب، مقاله یا پایان‌نامه، به طور مستقل در زمینه بررسی تعدّد طرق منابع اصلی حدیث شیعه، یافت نشد.۳ در نتیجه، لزوم تحقیق در این باب بیش از پیش نمایان شد.
2. نگاهی بر دیدگاه علمای شیعه در باره تعدّد طرق کتب اصحاب
منبع اصلی برای تحقیق در باره طرق انتقال کتب اصحاب، فهارس متقدم شیعی است، ولی قبل از ورود به شواهد فهرستی و بررسی تفصیلی طرق انتقال کتب، شایسته است در این باب مروری بر دیدگاه‌های محدثان و رجالیان متقدم امامیه _ که به عصر تألیفات اصحاب نزدیک‌تر بودهاند _ نیز داشت.
با توجه به این که در اثر حوادث، گذشت زمان و ... بسیاری از کتب فهرست و در نتیجه، بسیاری از طرق موجود به کتب حدیثی اولیه از دست رفته است، دیدگاه عالمان متقدم شیعه کمک زیادی به کشف گستره نقل این کتب می‌کند. در این قسمت،
1.. معجم رجال الحدیث و تفصیل طبقات الرواة، ص۲۲- ۲۴.
2.. مشرق الشمسین، ص۲۶؛ الوافی، ج۱، ص۲۲.
3.. لازم به ذکر است که آقای محمد علی موحد ابطحی در شرح خود بر فهرست النجاشی، در شرح جملۀ آخر مقدمه اشاره کرده که در نوشته دیگری به استقصای کتبِ با طرق متعدد پرداخته است: «و قد احصیناهم فی محل آخر. بل ربما تکون هذه الکتب و الاصول مما صرح الاصحاب بانها معتمدة، و یعول علیها، کما احصیناها فی محل آخر» (تهذیب المقال فی تنقیح کتاب الرجال، ص۸۱). البته این رساله تا کنون چاپ نشده است و در نتیجه فحص از برخی شاگردان ایشان، اثری از دست‌نوشته‌هایشان به دست نیامد.
