تصریح می‌کند که کتاب حسن بن محمد صفّار بصری، مشهور نیست.^۱ از این قرینه به روشنی برداشت می‌شود که بقیه کتب مذکور در الفهرست وی از اشتهار نسبی برخوردار بوده و عدم شهرت کتب، امری بسیار غریب و نادر بوده است که او فقط به‌گاهِ سخن از یک کتاب خاص، متذکّر این مطلب شده و آن تألیف را از دایره عمومی شهرت و تداول خارج می‌سازد.

بررسی آماری تصریحات به تعدّد طرق در فهرست النجاشی

یکی از بهترین راه‌ها برای یافتن میزان رواج طرق متعدد در کتب پیشینیان، بررسی آماری تصریحات به تعدّد طرق در فهرست النجاشی است. نجاشی در الفهرست خود، تعبیرات متعددی را برای حکایت از کثرت طرق کتب به‌کار گرفته است که برخی از آنها پرتکرار و برخی به صورت خاص‌تر استعمال شده‌اند. در این بین، عبارتِ «یرویه جماعة»، سپس «یرویه عنه جماعة» و پس از آن، «یرویه عدّة من اصحابنا» بیشترین کاربرد را دارند.

در نخستین مرتبه، شاید به نظر برسد که عباراتی مانند: «یرویه جماعة» یا «یرویه عدّة»، به جهت عدم وجود لفظ «عنه» _ که اشاره به نقل مستقیم از مؤلف دارد _ صراحتی در تعدّد طرق، در طبقه پس از مؤلّف ندارد، ولی با توجه به شواهد فراوان در فهرست النجاشی روشن می‌شود که بود یا نبود «عنه» تأثیری در طبقه نقل کتاب ندارد و در هر دو صورت، منظور نجاشی نقل مستقیم از مؤلف اثر بوده است؛ به عنوان نمونه، نجاشی به‌گاهِ سخن از خلاد السدی البزاز، اشاره می‌کند :«له کتاب یرویه عدّة، منهم ابن أبی عمیر». سپس به بیان طریق کتاب می‌پردازد که در طریق مذکور، ابن ابی عمیر راوی مستقیم از مؤلف است. لذا عدّه مورد نظر _ که ابن ابی عمیر هم جزئی از آنها است _ نیز همگی در نقل مستقیم از مؤلف با او مشترک‌اند که نجاشی به جهت رویه اختصار طرق، از بیان طریق آنها خودداری کرده است.^۲ ‏نجاشی در موارد بسیار دیگری نیز، همین‌گونه عمل کرده است.^۳

سید محمد علی موحد ابطحی در شرح خود بر فهرست النجاشی، تلاشی در استقصای تصریحات نجاشی به کثرت طرق کتاب‌ها داشته و موارد آن را بیش از 160 مورد برشمرده است.^۴ اما با جست ‌و جوی بیشتر مشخص گردید که نجاشی در مجموع، در حدود