کاوشی در گسترۀ نقل نخستین مکتوبات حدیثی امامیّه - صفحه 48

أحمد بن‌ محمد بن ‌عیسی، قال: حدثنا أحمد بن ‌محمد بن ‌أبی ‌نصر، عن أبان.1

در عبارات فوق نیز به طرق متعددی اشاره شده است، ولی همه آنها با دو واسطه مشترک (أحمد بن ‌محمد بن ‌أبی ‌نصر و محمد بن ‌سعید بن ‌أبی ‌نصر) به مؤلف می‌رسند. در نتیجه، از عبارت فوق فقط دو طریق متفاوت (پس از مؤلف) به دست می‌آید. هم‌چنین، شیخ طوسی در باره این کتاب، به اختلاف نسخه‌ای هم اشاره می‌کند که آن روایت اهالی قم و ناقص‌تر از نسخه قبلی است و اتفاقاً راوی پس از مؤلف، در آن متفاوت از دو راوی پیشین است (جعفر بن بشیر)، ولی به جهت اختلاف نسخه، این طریق به طرق قبلی اضافه نمی‌شود و در آخر، برای کتاب ابان بن عثمان، دو طریق متفاوت در طبقه پس از مؤلف شناسایی می‌گردد و این کتاب واجد تعدد طرق (بیش از یک طریق) تشخیص داده می‌شود.

نکته دیگری که در باره روش کار قابل ذکر است، این است که چون موضوع پژوهش، تعدد طرق کتب اصحاب ائمه علیهم السلام است، ابتدا پانصد مدخل اول فهرست النجاشی بررسی شده و مؤلفین طبقه اصحاب ائمه علیهم السلام از افراد طبقات بعد جدا شده‌اند. ۲ سپس ترجمه مؤلفین طبقه اصحاب _ که متّخذ از فهرست النجاشی بوده، از فهرست الطوسی نیز استخراج شده و طریق کتب آنها بررسی شده ‌است. در پایان، کتبی که پس از تطبیق دو فهرست، واجد تعدّد طرق ‌شدند، در جدولی ضبط گردیده‌اند.

با توجّه به این که در برخی موارد نام مؤلفان در این دو منبع، متفاوت ضبط شده ‌است و یا در برخی موارد، به ویژه در فهرست الطوسی، یک مؤلف با نامی یک‌سان یا با اندکی تفاوت، یک یا چند بار مدخل شده است، از آن‌جا که تطبیق برخی از این اسامی کار آسانی نیست و اختلاف نظر نیز در آن وجود دارد، لذا تطبیق اسامی نرم‌افزار درایة النور۳ معیار قرار داده شده ‌است.

در مواردی نیز نام کتب اصحاب در این دو فهرست متفاوت ذکر شده که با فرآیندی،

1..‏ فهرست الطوسی،‏ ش۶۲. ‏

2..‏ منظور از «اصحاب ائمه» در این تحقیق،‏ فقط کسانی هستند که هم‌عصر با ائمه علیهم السلام می‌زیستند، نه این‌که لزوماً معصوم علیه السلام را دیده و یا از ایشان حدیث نقل کرده باشد.‏ با این توضیح،‏ کسانی مشمول حکم اصحاب ائمه علیهم السلام می‌شوند که بیشتر زندگی آنها در قرن سوم باشد.‏ به عبارت دیگر،‏ آنان که در عصر امام عسکری علیه السلام و اوایل غیبت صغرا می‌زیستند،‏ از اصحاب ائمه علیهم السلام محسوب شده‌اند که تقریباً تا طبقۀ مشایخ مستقیم جناب کلینی( مورد نظر است. ‏

3..‏ درایة النور،‏ نسخه ۱. ‏۲،‏ مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی نور. ‏

صفحه از 54