اسرائیلیات شعار قرآن محوری را سر دادهاند.۱
گلدزیهر در مقاله «منازعات در باب جایگاه حدیث در اسلام» میگوید که عقل‌گرایان معتزلی در مقابل استنباط حقایق دینی از حدیث موضعی مخالف اتخاذ کردند. در اواخر قرن هشتم سروده بلندی علیه معتزله (زمخشری) آنها را به چند چیز از جمله ترک قرآن، ضعیف شمردن احادیث پیامبر متهم کردهاند.۲
خوارج نیز بر اساس آیه 146 سوره انعام، مبنی بر این که شریعت کامل در قرآن آمده است، همین دیدگاه را در باره حدیث اتخاذ کردند.۳ از نظر ایشان، جز آنچه در قرآن آمده، هیچ چیز دیگری حرام نیست. آنان سنت را قبول نداشتند؛ جز آنچه از طریق صحابهای که در فتنه بزرگ مشارکت نداشتند، رسیده است.۴
فرقه‌های قرآنیون
فرقه قرآنیون را میتوان به دو فرقه افراطیون و اعتدالیون تقسیم کرد. گروه نخست، هیچ نقشی برای سایر منابع در فهم قرآن قایل نیستند؛ در حالی که فرقه دوم، برای سایر منابع نقشی فرعی و غیر مستقل قایل‌اند. کوتاه سخن، آن که در وصف جریان اعتدال میتوان قرآن‌محوری و برای قرآن‌گرایی افراطی قرآن‌بسندگی را ذکر کردند. گرایش تفسیر قرآن به قرآن در واقع، با گرایش اعتدالی معادل است؛ چرا که در این گرایش، برای فهم معارف و محتوای قرآن نقش ویژهای قایل‌اند. در شبه قاره هند، بعد از اشغال آن توسط انگلستان جنبشهایی به وجود آمد که میتوان به فرقه اهل قرآن اشاره کرد که معمولاً هدفی اصلاحی را دنبال میکردند. سر سید خان را باید آغازگر این حرکت دانست. او برای پذیرش سنت نبوی شرایطی را مطرح کرد که در عمل، چارهای جز تمسک به قرآن نبود.۵ در مصر نیز به موازات شبه قاره، جریان قرآن‌گرایی مطرح شد. اما این که ریشه آن را شبه قاره بدانیم یا بازگشت به سلف و دوره اولیه اسلام، اختلاف وجود دارد. سید جمال اسد آبادی، عبده و رشید رضا را باید در شمار قرآنیون اعتدالی به حساب آورد. در ایران نیز محمد حسن شریعت سنگلجی، یوسف شعار، سید ابوالفضل برقعی و سید مصطفی حسینی
1..۱ فقه استدلالی، ص۶۱۷ و ۶۸۱.
2.. حدیث اسلامی: خاستگاهها و سیر تطور، ص۱۵۳ و ۱۵۴.
3.. همان.
4.. همان، ص۸۷.
5.. القرآنیون و شبهاتهم حول السنة، ص۱۰۶.
