امام علی علیه السلام
ـ حَولَ الأَرضِ وتَأهيلِها لِلمَعيشَةِ ـ : ...فَـلَمّا ألقَتِ السَّحـابُ بَركَ بَوانيها، وبَـعاعَ مَا اسـتَقَلَّت بِهِ مِـنَ العِب ءِ المَحمولِ عَلَيها، أخرَجَ بِهِ مِن هَوامدِ الأَرضِ النَّباتَ، ومِن زُعرِ الجِبالِ الأَعشابَ، فَهِيَ تَبهَجُ بِزينَةِ رِياضِها، وتَزدَهي بِما اُلبِسَتهُ مِن رَيطِ أزاهيرِها، وحِليَةِ ما سُمِطَت بِهِ مِن ناضِرِ أنوارِها،...
ـ در باره زمين و مناسب سازى آن براى زندگى ـ : ...پس چون ابر، باران خود را فرو ريخت و بار گرانى را كه بر خود داشت، به زمين نهاد، به سبب آن، در زمين خشك، گياه بر آمد و در جاى جاى كوهها رستنىها روييدند، و زمين به زيور مَرغزارهايش خرّم گشت، و بر جامههاى نازك گُلهايش كه بر تن پوشيده بود و زيور شكوفههاى خرّمى كه بدان آراسته شده بود، نازيد...
نهج البلاغة: الخطبة 91
رعایت الگوی مصرف
فلا يَشْتَهِي مَالًا يَجِدُ وَلَا يُكْثِرُ إِذَا وَجَدَ
ترجمه و شرح
«به آنچه در دسترس او نبود تمایل نداشت و در مصرف آنچه در دسترس او بود زیادهروی نمیکرد».
امام حسن علیه السلام، در دو جمله، معنای زیر سلطۀ شکم نبودن را توضیح داده است. نخست آنکه برادر آن حضرت به آنچه نمییافت متمایل نمیشد و دیگر آنکه در مصرف آنچه به دست میآورد، زیادهروی نمیکرد.
البته به نظر میرسد که مقصود امام علیه السلام از عبارت نخست، یعنی عبارت «فلا يشتهي مالا يجد»، این نیست که به آنچه تهیۀ آن در توانش نبود میل و اشتها نمیورزید؛ زیرا اشتها و میل به خوردنیها و آشامیدنیها در اختیار و ارادة انسان نیست. آنچه اختیاری است، اهتمام به دست یافتن به خوردنیها و آشامیدنیهای مورد علاقه است. بنابراین، مقصود این است که از دستوپا زدن و تلاش بسیار برای سیر کردن شکم خود با چیزی که به آن اشتها داشت، پرهیز، و به سادهترین غذاها قناعت میکرد. یعنی برای سیر کردن شکم خود با غذای مورد علاقهاش، به آب و آتش نمیزد۱، یا از نبود آنچه بدان اشتها داشت غضبناک نمیشد.۲
البته روشن است که این معنا با آیۀ نورانی«فلینظر الی طعامه...»۳در تعارض نیست؛ زیرا در آن آیه به تأمل دربارۀ چگونگی آفرینش غذاها به دست پروردگار اشاره شده است تا او را به نعمتهای خداوند آگاهتر سازد و به شکرگزاری از ولینعمت خویش بیشتر تحریک کند. کوتاه آنکه برادر امام علیه السلام برای سیر کردن شکم خویش تشریفات قائل نبود و خود را از اسارت شکم رهانیده و نشان داده بود که ارزشش بیش از آن است که به شکم اهتمام ورزد و عمر خویش را در راه آن سپری سازد.
1.. ر.ک: شرح أصول الكافي: ج ۹ ص۱۷۰.
2.. ر.ک: بحار الانوار؛ ج۶۶ ص۲۹۵.
3.. عبس: ۲۴ ـ ۲۸.