امام مهدی علیه السلام
... نَحنُ وإن كُنّا ثاوِينَ بِمَكانِنَا النّائي عَن مَساكِنِ الظّالِمينَ ، حَسَبَ الَّذي أراناهُ اللَّهُ تَعالى لَنا مِنَ الصَّلاحِ ، ولِشيعَتِنَا المُؤمِنينَ في ذلِكَ ما دامَت دَولَةُ الدُّنيا لِلفاسِقينَ ، فَإِنّا نُحيطُ عِلماً بِأَنبائِكُم ، ولا يَعزُبُ عَنّا شَيءٌ مِن أخبارِكُم...
ما اگرچه بر حسب آنچه خداى متعال، صلاح ما و پيروان با ايمان ما در اين باره ديده است و تا زمانى كه دولت دنيا در دست فاسقان است، در جايى دور از خانههاى ستمكاران، اقامت گزيدهايم، امّا از حال شما باخبريم و هيچ يك از خبرهاى شما از ما پنهان نمىماند...
الاحتجاج : ج ۲ ص ۵۹۶ ح ۳۵۹
رعایت الگوی مصرف
فلا يَشْتَهِي مَالًا يَجِدُ وَلَا يُكْثِرُ إِذَا وَجَدَ
ترجمه و شرح
«به آنچه در دسترس او نبود تمایل نداشت و در مصرف آنچه در دسترس او بود زیادهروی نمیکرد».
امام حسن علیه السلام، در دو جمله، معنای زیر سلطۀ شکم نبودن را توضیح داده است. نخست آنکه برادر آن حضرت به آنچه نمییافت متمایل نمیشد و دیگر آنکه در مصرف آنچه به دست میآورد، زیادهروی نمیکرد.
البته به نظر میرسد که مقصود امام علیه السلام از عبارت نخست، یعنی عبارت «فلا يشتهي مالا يجد»، این نیست که به آنچه تهیۀ آن در توانش نبود میل و اشتها نمیورزید؛ زیرا اشتها و میل به خوردنیها و آشامیدنیها در اختیار و ارادة انسان نیست. آنچه اختیاری است، اهتمام به دست یافتن به خوردنیها و آشامیدنیهای مورد علاقه است. بنابراین، مقصود این است که از دستوپا زدن و تلاش بسیار برای سیر کردن شکم خود با چیزی که به آن اشتها داشت، پرهیز، و به سادهترین غذاها قناعت میکرد. یعنی برای سیر کردن شکم خود با غذای مورد علاقهاش، به آب و آتش نمیزد۱، یا از نبود آنچه بدان اشتها داشت غضبناک نمیشد.۲
البته روشن است که این معنا با آیۀ نورانی«فلینظر الی طعامه...»۳در تعارض نیست؛ زیرا در آن آیه به تأمل دربارۀ چگونگی آفرینش غذاها به دست پروردگار اشاره شده است تا او را به نعمتهای خداوند آگاهتر سازد و به شکرگزاری از ولینعمت خویش بیشتر تحریک کند. کوتاه آنکه برادر امام علیه السلام برای سیر کردن شکم خویش تشریفات قائل نبود و خود را از اسارت شکم رهانیده و نشان داده بود که ارزشش بیش از آن است که به شکم اهتمام ورزد و عمر خویش را در راه آن سپری سازد.
1.. ر.ک: شرح أصول الكافي: ج ۹ ص۱۷۰.
2.. ر.ک: بحار الانوار؛ ج۶۶ ص۲۹۵.
3.. عبس: ۲۴ ـ ۲۸.
