امام رضا علیه السلام
إِنَّ اللّهَ ـ تَبارَكَ وَتَعالى ـ أخَذَ ميثاقَ أوليائِنا عَلَى الصَّبرِ في دَولَةِ الباطِلِ، فَاصبِر لِحُكمِ رَبِّكَ، فَلَو قَد قامَ سَيِّدُ الخَلقِ لَقالوا: «يَوَيْلَنَا مَنْ بَعَثَنَا مِن مَّرْقَدِنَا هَذَا مَا وَعَدَ الرَّحْمَنُ وَ صَدَقَ الْمُرْسَلُونَ» .
«خداوند ـ تبارك و تعالى ـ از دوستداران ما پيمان گرفته است كه در دولت باطل، شكيبايى پيشه كنند. پس به حكم پروردگارت، شكيبايى كن؛ زيرا آن گاه كه سَرور آفريدگان ظهور كند، [مخالفان ] خواهند گفت: «واى بر ما! چه كسى ما را از آرامگاهمان برانگيخت؟ اين است همان وعده [خداى]رحمان و پيامبران، راست مىگفتند».
الكافي : ج8 ص247ح346
رعایت الگوی مصرف
فلا يَشْتَهِي مَالًا يَجِدُ وَلَا يُكْثِرُ إِذَا وَجَدَ
ترجمه و شرح
«به آنچه در دسترس او نبود تمایل نداشت و در مصرف آنچه در دسترس او بود زیاده‌روی نمیکرد».
امام حسن علیه السلام، در دو جمله، معنای زیر سلطۀ شکم نبودن را توضیح داده است. نخست آنکه برادر آن حضرت به آنچه نمییافت متمایل نمیشد و دیگر آنکه در مصرف آنچه به دست میآورد، زیاده‌روی نمیکرد.
البته به نظر میرسد که مقصود امام علیه السلام از عبارت نخست، یعنی عبارت «فلا يشتهي مالا يجد»، این نیست که به آنچه تهیۀ آن در توانش نبود میل و اشتها نمیورزید؛ زیرا اشتها و میل به خوردنیها و آشامیدنیها در اختیار و ارادة انسان نیست. آنچه اختیاری است، اهتمام به دست یافتن به خوردنیها و آشامیدنیهای مورد علاقه است. بنابراین، مقصود این است که از دست‌وپا زدن و تلاش بسیار برای سیر کردن شکم خود با چیزی که به آن اشتها داشت، پرهیز، و به سادهترین غذاها قناعت میکرد. یعنی برای سیر کردن شکم خود با غذای مورد علاقهاش، به آب و آتش نمی‌زد۱، یا از نبود آنچه بدان اشتها داشت غضبناک نمیشد.۲
البته روشن است که این معنا با آیۀ نورانی«فلینظر الی طعامه...»۳در تعارض نیست؛ زیرا در آن آیه به تأمل دربارۀ چگونگی آفرینش غذاها به دست پروردگار اشاره شده است تا او را به نعمتهای خداوند آگاه‌تر سازد و به شکرگزاری از ولینعمت خویش بیشتر تحریک کند. کوتاه آنکه برادر امام علیه السلام برای سیر کردن شکم خویش تشریفات قائل نبود و خود را از اسارت شکم رهانیده و نشان داده بود که ارزشش بیش از آن است که به شکم اهتمام ورزد و عمر خویش را در راه آن سپری سازد.
1.. ر.ک: شرح أصول الكافي: ج ۹ ص۱۷۰.
2.. ر.ک: بحار الانوار؛ ج۶۶ ص۲۹۵.
3.. عبس: ۲۴ ـ ۲۸.
