جستاری در باب منابع داده‌های تاریخی کتاب الکافی - صفحه 47

همراه با جمعی سی نفره در مسجد الحرام امام زمان را مشاهده می‌کنند و جالب این است که چنین رویدادی در زمره افتخارات علان کلینی و اتفاقاً کاملاً هم‌خوان با کتاب او بوده و باید در کتاب علان ذکر می‌شد و ذکر نشده است؛ چون نه شیخ کلینی و نه صدوق _ که در صدد معرفی افرادی بوده‌اند که امام زمان را مشاهده کرده‌اند و نام این افراد را از کتاب علان نقل کرده‌اند _ چنین چیزی را نقل نکرده‌اند و شیخ صدوق هم این روایت را با سه سند نقل می‌کند که در هیچ کدام نام علان به چشم نمی‌خورد.۱

بهره‌گیری کفایه الاثرخزاز قمی از الکافی

کفایة الاثر فی النص علی الائمة الاثنی عشر تألیف علی بن محمد خزاز قمی رازی (قرن چهارم) است و متضمن نصوصی بر امامت امامان دوازده گانه است.

خزاز روایاتی از شیخ کلینی نقل می‌کند که در الکافی نیامده است؛۲ از جمله روایتی که در آن امام عسکری بشارت تولد حضرت مهدی عجل الله تعالی فرجه را به همسرشان می‌دهند.۳ این روایات هم نشان می‌دهد که استفاده خزاز از شیخ کلینی به صورت دریافت اجازه نقل کتاب‌ها بوده است و نه نقل از کتاب الکافی که این اجازه هم معمولاً با واسطه یک نفر مانند محمد بن عبد الله شیبانی یا ‌محمد بن حسن بزوفری است.

الکافی و الغیبه طوسی

روایات کتاب الغیبه طوسی از شیخ کلینی را باید به سه دسته تقسیم کرد:

الف) روایت از کتاب الکافی

در این موارد روایت‌هایی از شیخ کلینی نقل شده که عین همان روایت‌ها و یا با اختلافات اندک _ که احتمالاً از اختلاف نسخه‌ها ناشی می‌شود _ در کتاب الکافی موجود است؛ مانند روایاتی در باب اثنی عشر از الکافی.۴

ب) روایت از کتاب اخبار القائم علیه السلام

شیخ مفید و شیخ صدوق روایت‌های علان را در الکافی نقل کرده‌اند، ولی شیخ

1.. همان، ص۴۷۰.

2.. کفایة الاثر، ص۶۲، ۲۶۶، ۲۹۳، ۳۰۱.

3.. همان، ص۲۹۳.

4.. الغیبه، شیخ طوسی، ص۶۴ و ۱۳۷ _ ۱۵۱ مقایسه شود با الکافی، ج۱، ص۵۲۹ _ ۵۳۳؛ یا الغیبه، طوسی، ص۲۸۲ _ ۲۸۴ مقایسه شود با الکافی، ج۱، ص۵۱۸ _ ۵۲۲.

صفحه از 51