نتیجه

بر اساس آنچه گذشت، شیخ کلینی در تدوین الکافی از منابع تاریخی متعددی بهره برده است.

شیخ کلینی از کتاب سلیم بن قیس، کتاب‌های جابر بن یزید جعفی، ابان بن تغلب، ابو محمد جعفری، ابو اسحاق احمری نهاوندی، اخبار السید اسحاق بن محمد نخعی، کتاب المبتدا و المبعث و المغازی و الوفاة و السقیفة و الردة اثر ابان بن عثمان، کتاب‌های جعفر بن محمد کوفی، ابراهیم بن محمد ثقفی، سلمه بن خطاب، نصر بن مزاحم منقری، هشام بن محمد بن سائب کلبی، محمد بن سنان، حسین بن حسن حسینی، اخبار القائم علیه السلام علان کلینی و منابع دیگر استفاده کرده است.

با توجه به شناسایی برخی منابع احتمالی داده‌های تاریخی الکافی این تصور که شیخ کلینی در تدوین کتابش تنها از اصول اربعمئه بهره جسته است، چندان صحیح به نظر نمی‌رسد.

برخی از منابع تاریخی شیخ کلینی در عصر غیبت صغرا تألیف شده‌اند و به عصر تدوین الکافی بسیار نزدیک‌اند؛ از جمله این منابع می‌توان به اخبار القائم علیه السلام و اخبار السید اشاره کرد.

با توجه به تألیف کتاب الکافی در عصر غیبت صغرا داده‌های تاریخی الکافی، به خصوص در باره امام حسن عسکری و امام زمان علیهما السلام ارزش بسیاری دارد.

کتاب الکافی پس از تألیف مورد توجه طیف‌های مختلف محدثان مکتب قم و بغداد قرار گرفت و روایات آن در منابع حدیثی نسل‌های بعدی، مانند الارشاد شیخ مفید، الغیبه طوسی، الغیبة نعمانی، کفایة الاثر خزاز قمی و کتاب‌های شیخ صدوق منعکس شد.

کتابنامه

_ اخبار السید حمیری، محمد بن عمران مرزبانی خراسانی، تحقیق: محمد هادی امینی بیروت: شرکة الکتبی للطباعة و النشر و التوزیع، چاپ دوم، 1413ق / 1993م.

_ اختیار معرفة الرجال، محمد بن حسن طوسی، تصحیح و تعلیق: میر داماد استرابادی، تحقیق: سید مهدی رجایی، قم: مؤسسة آل البیت علیهم السلام لإحیاء التراث، 1404ق.