1-3. عبید

اکثر لغت‌شناسان واژه «عبید» را جمع واژه «عبد» می‌دانند.^۱ واژه «عبد» در قرآن هم به معنای بنده^۲ و هم به معنای برده^۳ به کار رفته است. راغب اصفهانی چهار معنا را برای واژه «عبد» بیان نموده است:

_ برده‌ای که به حکم شرعی می‌توان آن را فروخت و یا آزاد نمود؛

_ بندگی که با خلقت به وجود می‌آید و تنها به خداوند اختصاص دارد؛

_ بنده بودن با خدمت و عبادت که مردم در این امر دو دسته‌اند: بندگان مخلص خدا و بندگان دنیا.

بر همین اساس است که وی، جمع بندگان به معنای بندگی را «عبید» و جمع بندگان به معنای عابد را «عباد» می‌داند.^۴ بدین ‌رو، واژه «عبد» بیان‌گر نهایت تذلل و اطاعت در برابر مولی است و این امر ممکن است بر اساس تکوین، اختیار یا جعل باشد.^۵

2. بررسی سندی و محتوایی حدیث «الناس عبید لنا ...»

در ابتدا، متن و ترجمه حدیث رضوی علیه السلام ذکر می‌گردد:

عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ یزِیدَ الطَّبَرِی قَالَ كُنْتُ قَائِماً عَلَی رَأْسِ الرِّضَا علیه السلام بِخُرَاسَانَ وَ عِنْدَهُ عِدَّةٌ مِنْ بَنِی‌هاشِمٍ وَ فِیهِمْ إِسْحَاقُ بْنُ مُوسَی بْنِ عِیسَی الْعَبَّاسِی فَقَالَ یا إِسْحَاقُ بَلَغَنِی أَنَّ النَّاسَ یقُولُونَ إِنَّا نَزْعُمُ‏ أَنَ‏ النَّاسَ‏ عَبِیدٌ لَنَا لَا وَ قَرَابَتِی مِنْ رَسُولِ اللهِ صلی الله علیه وآله مَا قُلْتُهُ قَطُّ وَ لَا سَمِعْتُهُ مِنْ آبَائِی قَالَهُ وَ لَا بَلَغَنِی عَنْ أَحَدٍ مِنْ آبَائِی قَالَهُ وَ لَكِنِّی أَقُولُ النَّاسُ عَبِیدٌ لَنَا فِی الطَّاعَةِ مَوَالٍ لَنَا فِی الدِّینِ فَلْیبَلِّغِ الشَّاهِدُ الْغَائِبَ؛^۶

محمد بن زید طبری نقل کرده است که در نزد امام رضا علیه السلام در خراسان بودیم که عده‌ای از بنی ‌هاشم نزد ایشان بودند. اسحاق عباسی نیز در میان آنها بود. حضرت خطاب به وی فرمود: «شنیده‏ام كه بعضی از مردم می‏گویند ما عقیده داریم كه مردم بندگان ما هستند، نه! سوگند به قرابت و خویشاوندی كه ما با پیامبر صلی الله علیه وآله داریم، نه [چنین حدیثی را] گفته‏ام و از پدران و اجداد گرامی‏ خود نیز