توثيق مشايخ احمد بن محمد بن عيسی اشعری در ترازوی نقد - صفحه 154

محمد بن سنان به مقطعی از زندگی وی برگردد كه انحراف اعتقادی برای او به وجود آمده و بعدها از عقیده‌اش برگشته است؛ زیرا نجاشی بعد از ضعیف شمردن وی به نقل از صفوان بن یحیی می‌نویسد:

... إن عبد الله بن محمد بن یحیی الملّقب ببنان قال: كنت مع صفوان بن یحیی بالكوفة فی منزل، إذ دخل علینا محمد بن سنان، فقال صفوان: إن هذا ابن سنان لقد همّ أن یطیر غیر مرة، فقصصناه حتّی ثبََت معنا، و هذا یدلّ علی اضطراب كان و زال.۱

تعبیر «حتّی ثَبَتَ معنا» کنایه از این است که اعتقادش درست بوده و قابل اعتماد است. نیز نشان دهنده اضطراب قبلی وی و از بین رفتن آن است. مؤید آن، این که شیخ طوسی او را در میان اصحاب امام رضا علیه السلام تضعیف نموده،۲ ولی در میان اصحاب امام كاظم علیه السلام و امام جواد علیه السلام به ضعف او تصریح نكرده است.۳

هم‌چنین، كشّی در شرح حال او می‌نویسد:

...و محمد بن سنان كان كثیر الروایة للمعاجز، حتّی قال: من كان یرید المعضلات... فإلیّ، و من أراد الحلال و الحرام فعلیه بالشیخ، یعنی صفوان بن یحیی.۴

معناشناسی واژه «معضلات» در جمله «من کان یرید المعضلات» این است که «معضلات» به معنای مشکلات است. شکی نیست که فهم سخنان اهل بیت علیهم السلام با توجه به صعب و مستصعب بودن، از معضلات و دشواری‌های خاصی برخوردار است. این سخن، بیشتر بر مدح محمد بن سنان دلالت دارد تا نکوهش او. افزون بر آن، بررسی روایات وی، با توجه به اعتماد قمی‌ها به ویژه احمد بن محمد بن عیسی اشعری و محمد بن حسن بن ولید و محمد بن علی بن بابویه به محمد بن سنان، وی را از اتهام غلوّ دور می‌سازد.

آیةالله شبیری زنجانی، هم‌چون شیخ مفید و دیگران محمد بن سنان را ثقه می‌داند و معتقد است که منشأ تضعیف وی عبارتی است که در باره وی گفته شده ‌است: «یتّبع _ یرید_ المعضلات»؛ یعنی وی بخشی از روایاتی را که قابل هضم و درک برای عموم مردم نبوده دنبال می‌کرده است. بدیهی است که با مخالفت و انکار شدید دیگران نیز مواجه

1.. رجال النجاشی، ص۳۲۸، ش۸۸۸.

2.. رجال الطوسی، ص۳۶۴، ش۵۳۹۴.

3.. همان، ص۳۴۴، ش۵۱۳۸ و ص۳۷۷، ش۵۵۸۷.

4.. اختیار معرفة الرجال، ص۵۵۸، ش۹۸۲.

صفحه از 159