جايگاه ابن اثير و کتاب النهاية في غريب الحديث و الأثر - صفحه 100

پس از او، ابن منظور (م 711 ق)، لسان العرب را به رشته تحرير در آورده است. او در لسان العرب بسيار از النهايه ابن اثير نام برده و از نظرات وي بهرهمند گشته است.
در مقدّمه لسان العرب نيز توجّه ويژهاي به النهايه شده است و از آن به عنوان يکي از منابع اصلي نام برده شده است. ابن منظور پس از بر شمردن معاجم ازهري، المحکم ابن سيده و الصحاح جوهري، تأکيد ميکند که براي کاربردي کردن شروح کلمات، کتاب النهايه ابن اثير از جهت استفاده از آيات قرآن، احاديث، امثال عرب و اشعار، بهترين کتاب است و من از آن استفاده کردم ( لسان العرب، مقدّمه مؤلّف). حداقل 1300 مورد استفاده از نظريات ابن اثير در اين کتاب ديده ميشود و اين نشانه توجّه بسيار ابن منظور به کتاب النهايه است. نشاني چند نمونه از استنادات ابن منظور به النهايه، از اين قرار است: ج 1، ص 30، 50، 64، 72، 75، 79، 84، 117.
فيومي (م 770 ق) در مصباح المنير نيز در موارد متعدّدي، از ابن اثير و نظراتش در النهايه نام برده است. او مبنايي شبيه فيروزآبادي داشته و بر جمع نظرات لغويان اصرار نداشته است و کتاب را توضيح کلمات غريب براي شرح الوجير رافعي معرّفي کرده است (مصباح المنير، مقدّمه مؤلّف)؛ لذا لغات موجود در آن محدود است. با اين حال، ميتوان نظرات ابن اثير را در اين کتاب مشاهده کرد. در شش موضع در مصباح المنير ميتوان استناد به النهايه ابن اثير را يافت؛ ذيل مواد: ثور، درع، طهر، نخع، نمر، و وکي.
فيروزآبادي (م 817 ق) با توجّه به اين که هدفش تلخيص بوده و نه نقل (خود در اين مورد مي گويد: «در روزگاري به دنبال کتاب جامع و ساده‌اي بودم که الفاظ فصيح و غير فصيح را جمع کرده باشد؛ چون آن‌ را نيافتم شروع به نوشتن کتاب «اللامع المعلَم العجاب الجامع بين المحکم و العباب» کردم... و علاوه بر مطالب اين دو کتاب زيادات فراواني هم برآن افزودم لکن حجم کتاب به ‌اندازه‌اي شد که طلاب علم زبان از تحصيل آن عاجز ماندند و از من درخواست كردند تا کتابي بنويسم که بين ايجاز و اتصال جمع کند و در همين راستا من اين کتاب ـ قاموس ـ را بدون ذکر شواهد و زوائد و با بيان موارد فصيح و غير فصيح تأليف نمودم و دريايي را در مشکي گنجاندم) در کتاب قاموس المحيط کمتر از ابناثير نام برده است و با توجّه به حجم کم کتاب، اين مسئله کاملاً طبيعي مي‌نمايد.
و بالاخره زبيدي (م 1205 ق) بيشترين بهره را از نظرات النهايه برده است و شايد بتوان گفت در اکثر صفحات تاج العروس که حجيمترين معجم لغوي عرب است، نام و نظرات ابن اثير مشاهده ميشود.
زبيدي از النهايه ابن اثير به عنوان يکي از منابع لغوي خود نام برده است ( تاج العروس، مقدّمه مؤلّف). اين مسئله، گوياي توجّه وي به عنوان يک لغوي نام‌دار به کتاب النهايه است.

صفحه از 107