کان عالماً فاضلاً و سيداً کاملاً. قد جمع بين علم العربية و القرآن و النحو و اللغة و الحديث و شيوخه و صحّته و سقمه و الفقه و کان شافعياً (معجم الأدباء، ج 17، ص 71).
برادرش عزّ الدين نيز در مورد او گفته است:
کان عالماً في عدّة علوم مبرّزاً فيها، منها الفقه و الاصولان و النحو و الحديث و اللغة. و له تصانيف مشهورة في التفسير و الحديث و النحو و الحساب و غريب الحديث ( الکامل في التاريخ، ج 1، ص333).
ابنکثير نيز پس از معرّفي کامل او عنوان ميکند: از مهم‌ترين ويژگيهاي ابن اثير اين است که حديث بسياري شنيده است و در علوم مرتبط با قرآن بسيار خوب کار کرده است و هم‌چنين در علوم مختلف کتابهايي نوشته است ( البداية و النهاية، ج13، ص66).
قفطي نيز که از شاگردان ابن اثير به شمار ميرود، در إنباه الرواة به کثرت شنيدن حديث به عنوان يکي از امتيازات ابن اثير تصريح ميکند (انباة الرواة علي أنباه النحّاة، ج 3، ص 257).
از آن چه گفته شد ميتوان تا حدود زيادي با شخصيت علمي ابن اثير آشنا شد. وي در علوم مختلف صاحب نظر بوده است، بويژه با علوم مرتبط با موضوع غريب الحديث، حديث، تفسير، ادبيات و لغت، چهار علم بسيار مهم براي نوشتن کتاب غريب الحديث است که وي در اين علوم صاحب نظر بوده و در ميان کتابهايش به مواردي در اين زمينه بر ميخوريم که در ادامه خوهد آمد.
2. آثار ابن اثير
براي او آثار مختلفي ذکر شده است. ابنخلکان، نام شش کتاب براي او آورده است (وفيات الأعيان، ج 4، ص 142). ابنکثير نيز نام سه کتاب را ذکر کرده و نام بقيه را با تعبير «و غير ذلک» وا ميگذارد ( البداية و النهاية، ج13، ص 67). ياقوت حموي نيز نام ده کتاب را براي او ذکر ميکند (معجم الأدباء، ج 17، ص 72).
با بررسي آن چه در اين کتب آمده و با توجّه به برخي ديگر از اقوال ميتوان نام شانزده کتاب را براي ابن اثير ذکر کرد که در ادامه به معرّفي اجمالي آنها ميپردازيم.
2ـ 1. النهاية في غريب الحديث و الأثر
کتاب النهاية في غريب الحديث، اثر ارزش‌مند ابن اثير جزري، يکي از مهم‌ترين کتابهاي تدوين شده در دانش غريب الحديث است و قرنهاست که مورد استفاده پژوهش‌گران و علماي دين قرار مي‌گيرد. اين کتاب، مهم‌ترين اثر ابن اثير به شمار ميرود که در آن به شرح و بيان کلمات غريب در احاديث پرداخته است. اين کتاب، استدراکي بر کتابهاي هروي و ابوموسي است، ولي ابن اثير توانسته است تلفيقي مناسب از کلام خود و مطالب اين دو کتاب به وجود آورد، به طوري که خواننده کتاب، النهايه را کتابي يک‌دست، منسجم و هدف‌مند مييابد.
