از شام تاریخی تا شام آخرالزمانی

رسول جعفریان ^۱

چکیده

چرا حجم احادیث و در فضایل شام گسترده است؟ پاسخ این مسأله را باید در تحولات سیاسی دوره اموی برای اثبات برتری شام بر عراق و نیز برخی از مجادلات سیاسی بعدی در جغرافیای جهان اسلام و رقابت گروه‌های مختلف دانست. همچنین شام بزرگ، همراه بیت المقدس، به دلیل انتساب به انبیای الهی همواره به لحاظ سرزمینی زمینه مساعدی برای این قبیل نقل‌های ساختگی داشته است. در میان این احادیث و‌ آثار، بخش قابل توجهی به مسائل آخر الزمانی و فتنه‌های آن باز می‌گردد. ماجرای سفیانی از آن شمار است که تقریباً به طور کامل مربوط به این نقطه می‌شود. مجموعه این عوامل، سبب قرار گرفتن شام در کانون توجه برای ایجاد فضایی مقدس‌گونه برای آن در اخبار و آثار شده است. اسکان بسیاری از عارفان بنام در دوره‌های بعدی نیز می‌تواند عامل دیگری برای گسترش این نقل‌ها باشد.

کلید واژه‌ها: شام، فضایل ساختگی، آخر الزمان، بررسی روایات، فضایل شهرها.

مقدمه

بهانه نگارش این مقاله، این نکته بود که در دو سه سال اخیر، گروه‌های تکفیری _ جهادی از اهل سنت، به دلیل درگیر شدن با دولت سوریه، سعی کردند با استفاده از روایاتی که در منابع حدیثی در باره فضایل شام آمده، از آنها در جهت اهداف سیاسی بهره‌برداری کنند. این بهره‌برداری یک نمونه روشن از به کار‌گیری احادیث بلدی _ نامی که می‌تواند برای فضایل شهرها به کار برد _ به منظور اهداف سیاسی و فرهنگی است.

مهم‌ترین نکته در این زمینه، تأکید بر تقدس مردمان این دیار بود و هر کسی که به آنجا