از شام تاریخی تا شام آخرالزمانی - صفحه 24

زمانی که نامه من بدستت رسید، به سمت غزه، شهری در دورترین نقطه شام در ناحیه مصر _ که ما بین آن و عسقلان دو فرسخ است _ برو، بدون هیچ توقفی، و تلاش کن تا آن مناطق را بگشایی. شاید خداوند فتح آنها را در دستان تو گذاشته باشد. اخبار روزانه را هم به من بفرست.۱ یک شاهد مهم در ساختگی بودن این نقل، همین است که چنین نامه‌ای در منابع تاریخی کهن نیامده است؛ در حالی که در صورت صحت و یا حتی صورت گرفتن جعل آن، در فضایی جدی‌تر می‌باید منابع دیگر قرن سوم و چهارم آن را نقل می‌کردند.

در این خبر ساختگی، همه نکات مهم یک جعل برای اثبات فضیلت کلی برای شام، پیش‌گویی فتح شام، مباحث آخر الزمانی آن هم با تأکید بر اهمیت شهر عسقلان، نه جای دیگر، آمده است. می‌توان تصور کرد که شخصی از اهالی عسقلان شاید نیمه دوم قرن اول یا حتی بعد از آن، در قرن دوم این روایت را جعل کرده باشد تا اهمیت این منطقه را نشان دهد. او به نکاتی که باید در این جعل رعایت کند، کاملاً واقف بوده و می‌دانسته است که باید نام خلیفه دوم، همراه معاویه به عنوان سمبل امویان _ که برای شامیان آن دوره بسیار اهمیت دارند _ با نام رسول خدا صلی الله علیه وآله و مباحث آخر الزمانی و فتنه به هم متصل شود.

اما این که رسول صلی الله علیه وآله وعده بشارت شام را داده باشد، گر چه از نظر اخبار غیبی ایرادی ندارد، اما از نظر صدور روایت، مسلم نیست، و معمولاً در چارچوب همین تحولات تاریخی قابل توجیه است. آنچه در باره بشارت به فتوحات هست، اشارتی کوتاه به این مسأله در جریان کندن خندق است؛ آن هم نیاز به بررسی دارد. بقیه آنها _ که خیلی هم در ظاهر صریح هستند _ باید ناظر به این تحولات باشد. مسلمانان بر اساس این نقل‌ها، تحریض می‌شدند و فعالیت بیشتری می‌کردند و این روایات یاد شده بود که این انگیزه را ایجاد می‌کرد؛ هم در شام و هم در سمت و سوی ایران. در بخش شام، نهایت آرزوی مسلمانان فتح قسطنطنیه بود که در دوره اموی به آن رسیدند و این آرزو کم کم به یک احساس تاریخی برای آینده تبدیل شد و چنین گفتند که فتح قسطنطنیه آخرین جایی است که پیش از پایان دنیا به وقوع خواهد پیوست. ابن کثیر متخصص امر ملاحم و فتن گوید:

و هی _ یعنی فتح قسطنطنیه _ آخر ما یفتحه المسلمون قبل خروج الدجال فی آخرالزمان

1.. الفتوح، ج۱، ص۲۶۳.

صفحه از 27