ارزیابی سندی روایات عامه
روایات منابع اهل سنت _ که دربردارنده موضوعات پس و پیش موضوع منع تعلیم سوره یوسف به بانوان در روایات شیعه است _ به عایشه و ابن عباس بازگشته۱ و بیشتر آنها از دیدگاه عالمان اهل سنت مردود هستند. بعضی از علمای اهل سنت به موضوع۲ بودن این روایات تصریح کرده‌اند.۳
از جمله این محققان محمد شمس الحق عظیم آبادی در کتابی به نام عقود الجمان فی جواز تعلیم الکتابه للنسوان، با محوریت موضوع روایات منع کتابت زنان، دو دسته از روایات را در این موضوع (روایات منع کتابت زنان و روایات جواز کتابت) آورده و با معیارهای رجالی و اصولی به داوری در باره آنها پرداخته است و در سرانجام سند روایات منع را خدشه‌دار دانسته است.۴
ابن جوزی نیز این روایات را در زمره روایات موضوع بر شمرده است. وی در کتاب الموضوعات، ذیل بخشی به نام «باب تعلیم النساء سورة النور و منعهن من سکنی الغرف و تعلیم الکتابة»، دو حدیث عایشه و ابن عباس را آورده است.۵
اگر چه ابن جوزی و عظیم آبادی این روایت را موضوع خوانده‌اند، ولی با توجه به روش عمومی آنان _ که بر پایه تضعیف راوی به این نتیجه رسیده‌اند _ نمی‌توان روایت را جعلی خواند؛ زیرا تضعیف روای و یا حتی جاعل بودن برخی راویان، دلیل کافی برای جعلی خواندن یک روایت نیست. در نهایت اعتماد به روایت را کم می‌کند اما نمی‌تواند آن را به احادیث موضوعه پیوند زند.
نقد محتوایی روایات
فارغ از بحث سندی روایات نهی از تعلیم سوره یوسف، متن این روایات نیز در خور توجه
1.. شعب الإیمان، ج۲، ص۴۷۷؛ المستدرک للصحیحین، ج۲، ص۳۹۶.
2.. در این جا وضع به معنای جعل است و مراد از آن، حدیثی ساختگی و دروغ است که به معصوم نسبت داده شده است (دراسات فی علم الدرایة، ص۷۲).
3.. عون المعبود، ج۱۰، ص۲۶۸ – ۲۶۹؛ فیض القدیر شرح الجامع الصغیر، ج۳، ص۶۵۱؛ تفسیرالسمعانی، ج۳، ص۴۹۷؛ الآداب الشرعیة، ج۳، ص۴۵۹؛ کتاب المجروحین، ج۲، ص۳۰۲؛ تذکرة الموضوعات، ص۱۲۹؛ الفوائد المجموعة فی الأحادیث الموضوعة، ج۱، ص۱۲۶؛ سلسلة الأحادیث الضعیفة و الموضوعیة و أثرها السیئ فی الأمة، ج۵، ص۱۶، ش۲۰۱۷؛ موسوعه الاحادیث و الآثار الضعیفه و الموضوعه، ج۷، ص۵۴۹.
4..ر.ک: عقود الجمان فی جواز تعلیم الکتابة للنسوان، ص۴ - ۱۵.
5.. الموضوعات، ج۲، ص۲۶۸ – ۲۶۹.
