موضوع منع تعلیم کتابت به بانوان _ که در این دسته روایات به همراه منع تعلیم سوره یوسف آمده است و علاوه بر منابع شیعی۱ در منابع عامه۲ نیز بارها نقل شده است و همواره مورد تردید جدی واقع شده است _۳ دشوار می‌نماید.
گفتنی است در اکثر توجیهات فوق، حدس بر استناد غلبه کرده است و فقها و محدثان، بیشتر بر پایه ذوقیات خود برداشت‌هایی کرده‌اند؛ ضمن آن که فقهای متأخر از توجه به این دست روایات، به نوعی اعراض نموده‌اند.
در منابع روایی، در کنار روایات بسیار ارزنده در باره جایگاه زنان در خانواده و اجتماع و حقوق ایشان و بازگرداندن عزت و جایگاه واقعی ایشان، متأسفانه روایاتی سست و گاه موهن در حوزه احکام و اخلاق در باره زنان به چشم می‌خورد که البته بعضی از این روایات قابل توجیه و محدود به موارد خاص می‌شود.۴ اگر چه احتمال جعلی دانستن این روایات نیازمند دلایل و شواهد معتبر و جدّی‌تری است، اما به هر حال نباید در این عرصه از پدیده وضع و جعل ایمن بود؛ ضمن آن که در سده‌های نخست هجری هنوز رسوبات تفکر جاهلی در عرصه‌های مختلف، از جمله در باره زنان و حقوق آنان وجود داشت.۵ صرف نظر از تفکر جاهلی عرب، در اکثر جوامع گذشته نظام مرد سالاری حاکم بوده است و بعید نیست این دست روایات به نوعی مولود تفکر جاهلی عرب و حاکمیت نظام مرد سالاری در جوامع پیشین باشد.
نظر نهایی ما در باره روایات نهی کننده از تعلیم و اقراء سوره یوسف به زنان این است که بگوییم این دسته از روایات، معارض دارد و از باب احتمال صدور روایت از معصوم علیه السلام بهتر است به قصور فهم خود نسبت به این دست روایات اعتراف کنیم.
نتیجه
_ بیشتر اسناد روایات نهی کننده از اقراء و تعلیم سوره یوسف وضعیت مطلوبی ندارند.
1.. از جمله: «لَاتُنْزِلُوا نِسَاءَکُمُ الْغُرَفَ وَ لَاتُعَلِّمُوهُنَّ الْکِتَابَةَ وَ لَاتُعَلِّمُوهُنَّ سُورَةَ یُوسُفَ وَ عَلِّمُوهُنَّ الْمِغْزَلَ وَ سُورَةَ النُّورِ» (من لایحضره الفقیه، ج۳، ص۴۴۲).
2.. «قال رسول الله صلی الله علیه وآله : لا تسکنوهن الغرف و لا تعلموهن الکتابة و علموهن المغزل و سورة النور» (شعب الإیمان، ج۲، ص۴۷۷؛ المستدرک علی الصحیحین، ج۸، ص۱۴۷).
3.. ر.ک: کتاب زن و فرهنگ دینی؛ نگرشی نو به مسائل زنان؛ عقود الجمان فی جواز تعلیم الکتابة للنسوان.
4.. ر.ک: «لزوم اجتهاد مجدد در روایات مربوط به زنان» و «اخلاق و جنسیت در حدیث خصال النساء»، ص۷۸ - ۸۱.
5.. برای آگاهی از وضعیت فرهنگی و اجتماعی زنان در جاهلیت، ر.ک: «نگاهی دو باره به ویژگی‌های زن در عصر جاهلیت»، و «وضعیت زن در جاهلیت».
