الگوی اسلامی سلسله مراتب در خانواده با رویکرد روانشناختی - صفحه 85

این آیه شریفه نیز نشان می‌دهد که مردان نسبت به زنان مسؤولیت داشته و بنا بر مسؤولیتی که در قبال همسر و فرزندان دارند، به صورت طبیعی از جایگاه بالاتری برخوردار هستند.

شاهد اول، واژه «أَهْلِیکُمْ» است.۱ اگر چه مفسران معانی مختلفی برای این واژه در نظر گرفته‌اند، اما در نهایت، می‌توان گفت آنچه که تمام مفسران بر آن توافق داشته و با تعابیری مانند اهل، آل، عیال، اسره و یا خانواده از آن نام برده‌اند، همان قدر متیقن، یعنی همسر و فرزندان یک مرد، است. بنا بر این، مخاطب آیه، مردان هستند.

شاهد بعدی، سیاق آیات است. در آیات قبل، پس از آن که خداوند، همسران پیامبر را تأدیب کرد، خطاب را متوجه عموم مؤمنان کرده و به آنان فرمان می‌دهد که زنان خود را ادب کنند و دستوراتی در باره تعلیم و تربیت همسر و فرزندان و خانواده به آنها می‏دهد. علامه طباطبایی ذکر این آیه را پس از آیات قبل، تعمیم پس از تخصیص می‌داند.۲

شاهد دیگر آن که روایاتی که ذیل این آیه مطرح گردیده است، سخن از مردانی دارد که پس از نزول این آیه، از سنگینی مسؤولیت خانواده گریه می‌کنند، یا نگران هدایت خانواده خود بوده و از کیفیت این وظیفه سؤال دارند؛ در حالی که در هیچ یک از این روایات، زنان چنین مسؤولیتی را احساس نکرده‌اند.

ب. روایات

جایگاه مرد و زن در خانواده

روایات متعددی به بحث خانواده پرداخته و تعداد قابل توجهی از آنها نیز به صورت صریح و یا ضمنی به جایگاه اعضای خانواده، به ویژه مرد و زن پرداخته‌اند. روایات، با شیوه‌ها و اصطلاحات گوناگونی، بحث سلسله مراتب را در خانواده مطرح کرده‌اند. در ادامه، بخشی از این روایات را تحت چند عنوان خواهیم آورد. روایات این بخش شماره‌گذاری شده و در پایان این بخش، در جدولی جداگانه، از حیث وثاقت صدوری و سندی مورد بررسی قرار خواهند گرفت.

نهی از اطاعت از زنان و مدیریت زنان

(1) ذکر کردن مدیریت و برتری زن بر شوهر، در کنار قبایح و محرمات آخر الزمان،۳

1.. تفسیر روح البیان، ج‏۱۰، ص۵۸. اصل این واژه «اهلین» است که نون آن به سبب اضافه حذف شده است و جمع «اهل» است

2.. المیزان فی تفسیر القرآن، ج‏۱۹، ص۳۳۵.

3.. الکافی، ج۸، ص۳۸، ح۷.

صفحه از 100