اعتبارسنجی روایات جمع و تدوین قرآن کریم در زمان ابوبکر و عمر - صفحه 158

جبرئیل همواره می‏گفت این را بگذارید در این جا و یا در آن جا.۱

این اخبار اگر چه در باب ترتیب آیات است، اما نکته مهم این‌ها، اهتمام پیامبر صلی الله علیه وآله به گردآوری است. اگر این اخبار را در کنار روایات بسیاری‏ که حکایت از اهتمام فراوان پیامبر صلی الله علیه وآله به کتابت و گردآوری، قرآن می‏کنند، گذاشته شوند، می‏توان چنین استنباط نمود که جمع و ترتیب، در عصر ایشان بوده است.

بنا بر این، نظم آیه‌های قرآن با اشراف حضرت انجام گرفته است؛ زیرا وقتی قرآن به ‌صورت نوشتار درآید، نوشتار نظم کلمه‌ها و جمله‌ها را می‌طلبد؛ بدون نظم و ترتیب کلمه‌ها و جمله‌ها نوشتار صورت نمی‌گیرد.

2. عرضه قرآن بر رسول

اسنادی موجود هستند که نشان می‏دهد بسیاری از صحابه قرآن را بر حضرت عرضه کردند؛ به عنوان نمونه: ابی بن کعب، قرائت قرآن را بر طبق ترتیب موجود _ که آغاز آن سوره «فاتحه» بود و به ترتیب تا سوره «ناس» به پایان می‏رسید _ به پیامبر صلی الله علیه وآله عرضه داشت.۲

هم‌چنین مشهور است:

زید بن ثابت آخرین عرضه قرآن را شاهد بود _ که در این عرضه، موارد منسوخ مشخص شده بود _ و قرآن را نوشت و بر پیامبر اکرم صلی الله علیه وآله عرضه داشت.۳

از این روایات استفاده می‏شود که این گروه، قرآنی را که گردآوری کرده بودند، بر پیامبر صلی الله علیه وآله عرضه کردند تا مبادا در آن اشکالی به وجود آمده باشد، غلط ثبت شده، یا در ترتیب آن اشتباهی رخ داده باشد. اهتمام نویسندگان وحی نسبت به صحت کتابت و گردآوری چنان بوده است که همواره قرآن را بر پیامبر صلی الله علیه وآله عرضه می‏کردند و اگر اشتباهی می‏دیدند، بر طرف می‏کردند. به همین دلیل، ابن حجر در فتح الباری می‏نویسد:

همه قرآن در زمان رسول صلی الله علیه وآله نوشته و جمع گردید.۴

بنا بر این، زمانی که تعدادی از صحابه از جمله خود زید بن ثابت شاهد آخرین عرضه قرآن بوده و طبق روایات، قرآن را نوشته و بر حضرت قرائت کرده‌اند. پس دلیلی

1.. لباب التأویل فی معانی التنزیل، ج۱، ص۸.

2.. تذکرة الحفاظ، ج۱، ص۱۶.

3.. تاریخ القرآن، ص۷-۷۱۰؛ لباب التأویل فی معانی التنزیل، ج۸، ص۱۳۴.

4.. فتح الباری، ج۹، ص۱۰.

صفحه از 173