و مدیریت رسول اکرم صلی الله علیه وآله را در بردارد که همه آنها اعتقادی محسوب می‏شوند و نه تاریخی.

ثانیاً، چه اشکالی دارد که موضوعی تاریخی از طریق تحلیل و استدلال عقلی مورد بررسی قرار گیرد؟ بی‏تردید، وقوع یا عدم وقوع بسیاری از وقایع نقل شده در تاریخ، با تحلیل عقلی روشن می‏شود و از این طریق می‏توان، به صحت یا جعلی بودن اخبار مربوط به آن پی برد.

ثالثاً، برخی از قضایای تاریخی این گونه‏اند که گر چه روز، ماه، سال و شرایط آنها از نظر نقل تاریخی معلوم نیست، ولی اصل آن قضیه از نظر عقلی مسلّم است؛ مانند مرگ یک رجل سیاسی یا مذهبی یا علمی در قرون گذشته، که گر چه سال، ماه و روز آن روشن نیست، امّا شکی در وقوع آن نمی‏توان داشت. قضّیه جمع‏آوری و ترتیب و تنظیم آن توسّط پیامبر صلی الله علیه وآله نیز گر چه روز و ماه آن از نظر تاریخی معلوم نیست، ولی اصل آن بر اساس تحلیل عقلی امری مسلّم است.

2. شبهه دیگر، این که اهتمام پیامبر صلی الله علیه وآله به قرآن کریم چیزی نیست که قابل انکار باشد؛ به همین جهت می‏پذیریم که ثبت آیات ضمن سوره‏ها در زمان خود آن حضرت انجام گرفت، ولی این اهتمام با این که جمع سوره‏ها و ترتیب آنها پس از رحلت پیامبر صلی الله علیه وآله و توسّط اصحاب صورت پذیرفته باشد، منافات ندارد.^۱

در پاسخ گفته می‏شود: اولاً، با توجّه به این که دشمنان اسلام در صدد بودند تا قرآن کریم را کم، زیاد و تحریف کنند، به تأخیر انداختن جمع‏آوری آن با حکمت و تدبیر رسول ‏اکرم صلی الله علیه وآله سازگاری ندارد.

ثانیاً، ضمانتی وجود ندارد که ترتیب قرآن کریم را همان گونه که رسول اکرم صلی الله علیه وآله خود به امر و هدایت پروردگار می‏تواند صورت دهد، به اصحاب واگذارد؛ زیرا بر فرض که همه اصحاب از نظر امانتداری و تقوا برجسته باشند و منافقانی در بین آنها نباشند، مسلّماً مصون از خطا نمی‏توانستند باشند و احتمال تحریف در قرآن کریم همچنان باقی بود.

ثالثاً، برای این که اصحاب پیامبر صلی الله علیه وآله نظم و ترتیب مورد نظر پروردگار را در قرآن کریم پیاده کنند، بر پیامبر صلی الله علیه وآله لازم بود که نوع ترتیب و نظم صد و چهارده سوره را به اصحاب می‏آموخت و برای این امر وقت زیادی را اختصاص می‏داد؛ بیش از وقتی که برای جمع‏آوری، نظم و ترتیب قرآن کریم، با نظارت خود آن حضرت لازم بود. تدبیر حکیمانه این