بحثی در باره راه نیافتن روایت «أفضل الأعمال انتظار الفرج» در گفتمان مهدویت اهل سنت - صفحه 94

ابو السعود۱ قابل پی‌جویی است. به این ترتیب، ذکر روایت مورد بحث ذیل این آیه، با توجه به آنچه مفسران ذیل این آیه آورده‌اند، خوانش‌گر اهل سنت را وامی‌دارد که این روایت را این گونه بفهمد: از فضل خدا طلب کنید و بر رسیدن آن فضل و گشایش امرتان شکیبا باشید. به این ترتیب، به نظر می‌رسد که برای خوانش‌گر اهل سنت مجالی باقی نمی‌ماند که حتی با وجود باور به مسأله مهدویت، ترکیب «انتظار فرج» را در روایت مورد بحث، انتظار ظهور مهدی موعود _ علیه السلام _ بخواند.

از جمله آثار دیگر نگاشته شده در فضای علمی اهل سنت _ که نقلی از روایت «أفضل الأعمال انتظار الفرج» را همراه با زیادتی در لفظ در بردارد _ کتاب الفرج بعد الشدة اثر ابو علی مُحَسِّن تنوخی (م384ق) قاضی و ادیب برجسته بغداد است. تنوخی نقلی از روایت ما را از امیرالمؤمنین _ علیه السلام _ با این لفظ می‌آورد:

أفضل عمل الممتحنین، انتظار الفرج من الله، و الصبر علی قدر البلاء.۲

در این نقل از روایت نیز، همانند نقلی که در بند پیش از آن بحث شد، زیادت‌های لفظی نسبت به روایت مورد بحث شاهدیم. این عبارات زیاده نیز می‌توانند جهت بیان روایت را تعیین کنند. در این‌جا سخن از کسانی است که از راه فرو فرستادن بلا از سوی خدا مورد آزمایش قرار گرفته‌اند. امیرالمؤمنین _ علیه السلام _ می‌فرمایند که برترین عمل این افراد آن است که بر آن بلا صبر پیشه کنند و منتظر رفع آن از سوی خدا باشند. می‌توان اندیشید که هر خوانش‌گری از اهل تسنن با دیدن این زیادت‌های لفظی، «انتظار فرج» را انتظار رفع بلا می‌فهمد.۳

بر اساس آنچه گذشت، در میان اهل سنت، در کنار زمینه صدوری که برای روایت ذکر شده است، با وارد شدن برخی نقل‌ها از روایت «أفضل الأعمال انتظار الفرج» _ که نسبت به آن زیادتی در لفظ داشته‌اند _ جهت بیان آن روایت به نحوی تعیین می‌شود که خوانش‌گر،

1.. تفسیر ابی السعود، ج۲، ص۷۵.

2.الفرج بعد الشدة، ج۱، ص۱۹.

3.. نقل سومی را نیز می‌توان در منابع اهل سنت یافت که نسبت به روایت مورد بحث، زیادت لفظی دارد. لفظ این نقل چنین است: «انتظار الفرج من الله بالصبر عبادة، و من رضی من الله - عز و جل - بالقلیل من الرزق رضی الله - عز و جل - منه بالقلیل من العمل» (ادب الدنیا و الدین، ج۱، ص۲۷۰). در این نقل نیز سخن از روزی و تنگی رزق در کنار روایت مورد بحث قرار گرفته که باز موجب خوانش اخلاقی از آن می‌گردد. ابو بکر احمد بن حسین بیهقی، محدث و فقیه هم‌کیش ماوردی، در کتاب الآداب خود - که اثری در حوزه ادبیات اخلاقی است - دو نقل از روایت مورد بحث را - که مشابه نقل ماوردی در ادب الدنیا و الدین هستند - ذکر می‌کند (ر.ک: الآداب، ج۳، ص۴۵).

صفحه از 107