1091ق)، میرزای قمی^۱ (1150-1231ق)، کاشف الغطاء^۲ (1294-1370ق)، علامه طباطبایی^۳ (1279-1360ش)، امام خمینی^۴ (1279-1368ش) و آیة الله خویی^۵ (1278-1371ش) بارها و بارها بر وجود چنین احادیثی تصریح کرده‏اند.

به سخن دیگر، با وجود تصریح به وجود احادیث مجعول و ساختگی و ضعیف و نادرست، تألیفاتی در میان عالمان شیعه تا دوره معاصر به چشم نمی‏خورد.

بلی دو کتاب در سال 1390ق، یعنی 45 سال قبل در ایران و لبنان به چاپ می‏رسد: کتاب الاخبار الدخیلة از علامه شوشتری در تهران و کتاب الموضوعات فی الاخبار و الآثار از هاشم معروف الحسنی در بیروت.

پرسش اصلی که این مقاله می‏خواهد بدان پاسخ دهد، همین است که این کمی و تأخیر در نگارش الموضوعات چه دلیلی دارد؟

سوم. کتاب‏هایی از سوی عالمان شیعه تألیف شده که مستقیماً به جدا کردن احادیث موضوع و ضعیف نمی‏پردازد، ولی به دلالت التزامی، به جدایی آن گونه از روایت‏ها دلالت می‏کند.

سابقه تألیف این دسته از کتاب‏ها به قرن یازدهم برمی گردد؛ از قبیل: منتقی الجمان فی الاحادیث الصحاح و الحسان، حسن بن زین الدین عاملی (م1011ق) و نیز کتاب: صحیح الکافی و صحیح من لایحضره الفقیه از آقای محمد باقر بهبودی و نیز کتاب‏های مشرعة بحار الانوار و الجواهر المنتخبه فی الاحادیث المعتبرة از آیة الله آصف محسنی.

نویسندگان این کتاب‏ها دغدغه شناسایی و تفکیک احادیث درست از نادرست را داشته و لکن به جنبه ایجابی مسأله پرداخته‏اند.

در این مقاله به این دسته از کتاب‏ها نپرداخته‏ایم.

چهارم. در پانزده سال اخیر، با شکل‏گیری مراکز آموزشی حدیث و نیز نشر مجله‏های ویژه حدیث، مقاله‏ها و پایان‏نامه‏هایی در حوزه جعل و وضع نگارش یافته است که در این مقاله از معرفی آنها خودداری شده، به فرصت دیگری واگذار می‏گردد.