مطالعه انتقادی دیدگاه عمر فلاته درباره آغاز پیدایش جعلِ حدیث - صفحه 35

به پیامبر صلی الله علیه و آله را داشته و بعضی از مردم را نیز بدان وا داشته است؛ هر چند مطابق مفاد روایات، کسی درخواست وی را اجابت ننمود، لکن می‏توان این اخبار را به عنوان نمونه‏‏های آغازین وضع حدیث به شمار آورد... از این رو، به عقیده من آغاز مطالبه جعل حدیث، تنها در ثلث آخر قرن نخست هجری اتفاق افتاده است.۱

عمر فلاته تأکید دارد که آغاز پیدایش احادیث موضوع در برهه‏ای اتفاق افتاده بود که اکثر صحابه پیامبر از دنیا رفته بودند و جز اندکی از صغار صحابه _ که گوشه عزلت گزیده و نقش چندانی در جامعه اسلامی نداشتند _ باقی نمانده بودند.۲

ب) نقد دیدگاه عمر فلاته

‏با مطالعه و بررسی مستندات عمر فلاته می‏توان دریافت که نظریه وی در باره پیدایش جعل حدیث در پایان قرن نخست هجری نادرست بوده و دیدگاه وی از زوایای مختلف قابل مناقشه است. از این رو، در این بخش به نقد آرای عمر فلاته پرداخته و به اثبات فرضیه خود مبنی بر وقوع جعل حدیث در زمان رسول خدا صلی الله علیه و آله می‏پردازیم.۳ بعضی از شواهدی که در این باره می‏توان اقامه کرد عبارت‌اند از: 1.‏ وقوع جعل حدیث در نیمه نخست سده اول هجری، 2.‏ وجود زمینه‏‏های جعل حدیث در زمان رسول خدا صلی الله علیه و آله ، 3.‏ بازکاوی نقل‏‏های دیگر روایت ابن عباس، 4.‏ روایات دالّ بر وقوع جعل حدیث در حیات پیامبر صلی الله علیه و آله .

1.‏ وقوع جعل حدیث در نیمه نخست قرن اول هجری

‏‏ گفته آمد که عمر فلاته هیچ یک از گزارش‌‏‏های مربوط به وقوع جعل حدیث در نیمه نخست قرن اول هجری را نپذیرفته، کتب تاریخی را از وجود حادثه‏ای مشخص تهی دانسته است؛ چرا که به زعم وی نمونه‏‏های معرفی شده در حقیقت به خودداری صحابه از قبول سخنان منسوب به پیامبر صلی الله علیه و آله اشاره دارد، نه وقوع خارجی جعل

1..‏ «فهذه الأخبار کلها صرّحت بأن المختار الثقفی قد حاول أن یحمل بعض الناس علی الوضع و الکذب فی حدیث رسول الله صلی الله علیه و آله الا أن الروایات و ان أفادت بأنه لم یجبه أحد علی طلبه _ یمکن اعتبار‏ها بدایة للوضع فی الحدیث... فانی أرجح بأن الوضع فی الحدیث انما بدأت المحاولة فیه فی الثلث الأخیر من القرن الاول.» (الوضع فی الحدیث، ج۱، ص۲۱۴).

2..‏ همان.

3..‏ شایان ذکر است که در این پژوهش بین دو حوزه شیعه و اهل سنت تفاوت گذاشته شده و دیدگاه مؤلف بر اساس مبانی و باور‏های اهل سنت مورد نقد و ارزیابی قرار گرفته است.

صفحه از 49