87 ـ عاقل

1

پيامبر صلى‏الله‏عليه‏و‏آله:

۰.اَرْبَعَةٌ تَلْزَمُ كُلَّ ذى حِجىً وَ عَقْلٍ مِنْ اُمَّتى، قيلَ: يا رَسولَ اللّه‏ِ، ما هُنَّ؟ قالَ: اِسْتِماعُ الْعِلْمِ، وَ حِفْظُهُ، وَ نَشْرُهُ وَ الْعَمَلُ بِهِ؛^۱

۰.چهار چيز بر هر عاقل و خردمندى از امّت من واجب است. گفته شد: «اى پيامبر خدا! آن چهار چيز كدام‏اند؟». فرمودند: «گوش فرادادن به دانش، نگهدارى، نشر و عمل به آن».

2

امام على عليه‏السلام:

۰.يَنْبَغى لِلْعاقِلِ اَنْ يُخاطِبَ الْجاهِلَ مُخاطَبَةَ الطَّبيبِ الْمَريضَ؛^۲

۰.شايسته است كه برخورد عاقل با نادان، مانند برخورد طبيب با بيمار باشد.

3

امام على عليه‏السلام:

۰.فَسادُ الاَْخْلاقِ بِمُعاشَرَةِ السُّفَهاءِ وَ صَلاحُ الاَْخْلاقِ بِمُنافَسَةِ الْعُقَلاءِ وَ الْخَلْقُ اَشْكالٌ فَكُلٌّ يَعْمَلُ عَلى شاكِلَتِهِ؛^۳

۰.معاشرت با نابخردان، اخلاق را فاسد و رقابت با عقلا اخلاق را اصلاح مى‏نمايد و مردم متفاوتند، و هر كس بر حسب طينت خود رفتار مى‏كند.

4

امام على عليه‏السلام:

۰.اِنَّ بِذَوِى الْعُقولِ مِنَ الْحاجَةِ اِلَى الاَْدَبِ كَما يَظْمَأُ الزَّرْعُ اِلَى الْمَطَرِ؛^۴

۰.نياز عاقلان به ادب، همانند نياز كشتزار به باران است.

5

امام على عليه‏السلام:

۰.مَنْ شاوَرَ ذَوِى الْعُقولِ اسْتَضاءَ بِاَنْوارِ الْعُقولِ؛^۵

۰.هر كس با عقلا مشورت كند، از نور عقل‏ها بهره مى‏برد.

6

امام على عليه‏السلام:

۰.جاهِدْ شَهْوَتَكَ وَ غالِبْ غَضَبَكَ وَ خالِفْ سوءَ عادَتِكَ، تَزْكُ نَفْسُكَ وَ يَكْمُلْ عَقْلُكَ وَ تَسْتَكْمِلْ ثَوابَ رَبِّكَ؛^۶

۰.با هوا و هوست مبارزه كن، بر خشمت مسلّط شو و با عادت‏هاى بدت مخالفت كن، تا روحت پاك و عقلت كامل گردد و پاداش پروردگارت را به تمامى دريافت نمايى.

7

امام على عليه‏السلام:

۰.اَلْعاقِلُ مَنْ اَحْسَنَ صَنائِعَهُ وَ وَضَعَ سَعْيَهُ فى مَواضِعِهِ ؛^۷

۰.عاقل كسى است كه كارهايش را خوب انجام دهد و تلاشى كه مى‏كند، به جا باشد.

8

امام على عليه‏السلام:

۰.اَلظَّنُّ الصَّوابُ مِنْ شيَمِ اُولِى الاَْلْبابِ؛^۸

۰.خوش گمانى، از اخلاق عاقلان است.

9

امام على عليه‏السلام:

۰.اَلْعاقِلُ اِذا تَكَلَّمَ بِكَلِمَةٍ اَتْبَعَها حِكْمَةً وَ مَثَلاً وَ الاَْحْمَقُ اِذا تَكَلَّمَ بِكَلِمَةٍ اَتْبَعَها حِلْفا؛^۹

۰.عاقل، هر گاه سخن بگويد، آن را با سخنى حكيمانه و ضرب المثل همراه سازد و نادان هرگاه سخن بگويد، آن را با سوگند همراه كند.

10

امام على عليه‏السلام:

۰.اَلْعاقِلُ مَنْ صانَ لِسانَهُ عَنِ الْغيبَةِ؛^۱۰

۰.عاقل كسى است كه زبانش را از بدگويى پشت سر ديگران، نگه دارد.