مفهوم عقل و حدود کارآیی آن در دو شرح «الکافی» - صفحه 90

... راه عقل _ که در آن خطای بسیار رخ می‏دهد _ در امور دین اتکال به آن جایز نیست، بلکه در همه آن امور باید به اوصیاء سیدالمرسلین _ صلوات الله علیهم اجمعین _ رجوع کرد.۱

اما ملاصالح در برخی معارف بدون تصریح به آنها عقل را مستقل اما خطاپذیر می‏داند و در معارف دیگر همچون احوال معاد غیر مستقل:

عقل اگر چه در برخی معارف مستقل است، اما در بعضی از آن مانند احوال معاد و شرایع الهی استقلال ندارد. با توجه به این مسأله‏ که در اموری که استقلال دارد نیز خطاپذیر است و به همین دلیل نیاز به نبی مرسل از جانب خداوند دارد.۲

وی بر خلاف علامه اساساً شناخت خداوند را خارج از قدرت عقل می‌داند و علم توحید را به طور کلی نقلی می‏شمرد؛ در حالی که علامه شناخت خداوند نه به کنه ذات و تصدیق به وجود او را کار عقل می‌داند:

خداوند متعال فوق هر چیزی است که عقل آن را درک می‌کند؛ چرا که هر چه عقل درک می‌کند، صورت و مثال است.۳

و یا می‏آورد :

علم توحید از جانب وحی می‌رسد و عقل بشری عاجز از ادراک عالم قدس به طور مستقل است.۴

همان گونه که ملاحظه می‌شود، ملاصالح حتی در اموری که عقل را مستقل می‌داند، خطاپذیر معرفی می‌کند و بنا بر این، از منظر وی در هیچ موضعی نمی‌توان به عقل اعتماد کرد و بدین ترتیب، استقلال عقل دیگر معنا ندارد.

3) ملاصالح اعتقاد به نظری بودن معرفت را تنها به برخی از امامیه نسبت می‏دهد؛ در حالی که علامه مجلسی معتقد است نظری بودن معرفت خداوند متعال مشهور میان متکلمان امامیه، معتزله و اشاعره است و حتی در جایی دیگر از شرحش اعتقاد به

1..‏ همان، ج۱، ص۱۹۹.

2..‏ شرح الکافی، ج۱، ص۴۰۳.

3..‏ همان، ج۱، ص۷.

4..‏ همان، ج۴، ص۱۹۵.

صفحه از 92