در نظام اسلامى براى اين كه مردم از حال محرومان و مستمندان غافل نباشند ، و با هدف جلب حمايت هاى مردمى جهت پايان دادن به محروميت هاى اجتماعى ، شايسته است كه در كنار مساجد ، جايگاهى براى درماندگان اجتماعى تعريف شود . ^۱

ح ـ خانه براى مهمانان شهر

نكته جالب ديگرى كه در سيره شهرسازى در عصر پيامبر صلى الله عليه و آله ديده مى شود، ساختن سَرا يا اقامتگاهى در مدينه با عنوان «خانه مهمانان» است . ^۲
در حديثى از پيامبر صلى الله عليه و آله نقل شده كه مى فرمايد :
إذا دَخَلَ رَجُلٌ بَلدَةً ، فَهُوَ ضَيفٌ عَلى مَن بِها مِن إخوانِهِ و أَهلِ دينِهِ حَتّى يَرحَلَ عَنهُم .^۳
هر گاه مردى وارد شهر شود ، او ميهمان برادران و هم كيشان خود در آن شهر است تا آن گاه كه از ميان آنها برود .

ط ـ سرپناه براى ره گذران

نكته ديگرى كه در سياست هاى سازندگى اسلامى قابل توجّه است، ساختن خانه ، سرپناه يا پناهگاه براى ره گذران است . در حديثى از پيامبر صلى الله عليه و آله آمده است :
مَن بَنى عَلى ظَهرِ الطَّريقِ ما يُؤوى عابِرَ سَبيلٍ بَعَثَهُ اللّهُ يَومَ القِيامَةِ عَلى نَجيبٍ مِن دُرٍّ و وَجهُهُ يُضى ءُ لِأَهلِ الجَنَّةِ نوراً .^۴

و مجروحان ، معيّن شده بود. سعد بن معاذ ، از كسانى است كه در همين مكان، بسترى بوده و پيامبر صلى الله عليه و آله هر صبح و شام به عيادتش مى رفتند . ^۱ اين اقدام در عصر نبوى مى تواند مبيّن اين سياست در شهرسازى اسلامى باشد كه در نظام اسلامى ، مناسب است مراكز درمانىِ بيمارى هاى جسمى ، در كنار مراكز درمانىِ بيمارى هاى روحى ـ كه همان مساجد ـ طرّاحى گردد .

ز ـ طرّاحى مراكز رسيدگى به امور بى پناهان و درماندگان در كنار مساجد

در نظام اسلامى ، رسيدگى به امور بى پناهان و درماندگان ، از اولويت ويژه اى برخوردار است . بر پايه گزارش منابع اسلامى ، پيامبر صلى الله عليه و آله در مسجد خود ، قسمتى را به نام «صُفّه» معيّن كرده بود تا كسانى كه منزل و مأوايى ندارند، از آن به عنوان سرپناه استفاده كنند . ابن حجر در اين باره مى گويد :
الصُّفَّةُ مَكانٌ فى مُؤَخَّرِ المَسجِدِ النَّبَوِىِّ ، مُظَلَّلٌ اُعِدَّ لنزول الغرباء فيه ، ممّن لا مأوى له و لا أهلَ ، و كانوا يَكثُرونَ فيه و يَقِلّون بحسب من يتزوَّج منهم أو يموت ، أو يسافر .^۲
صُفّه ، مكان سرپوشيده اى بود در انتهاى مسجد پيامبر صلى الله عليه و آله كه براى سكونت افراد غريب و بى خانمان ساخته شده بود و تعداد آنان ، بسته به اين كه ازدواج مى كردند يا مى مردند يا به سفر مى رفتند ، كم و زياد مى شد .
بى ترديد ، اين اقدام ، موجب حمايت عموم مسلمانان از بينوايان و سامان يافتن آنان در مدّتى كوتاه مى شد .
از اين اقدام حكيمانه نيز مى توان سياست ديگرى در شهرسازى استنباط كرد كه