بروز نشانه هاى بلوغ در دختر و پسر ، بستگى تام به آب و هواى محلّ زندگى ، تغذيه ، فرهنگ و... دارد . البتّه در ميزان تأثير اين عوامل ، وحدت نظر نيست . در اين باره يكى از صاحب نظران مى نويسد :
نژاد ، تغذيه و عوامل فيزيكى و روانى موجود در محيط زندگى نيز در زمان ظهور بلوغ و ميزان ترشّح هورمون هاى مربوط اثر مى گذارد . مثلاً ويتامين Eرا از جمله عوامل تغذيه اى مؤثّر به شمار مى آورند . همچنين نژاد و عوامل فيزيكى محيط جغرافيايى در بعضى اقوام مناطق گرمسير نزديك خطّ استوا ، موجب بلوغ زودرس مى شود .
آثار بلوغ جسمانى دختران در حبشه ـ كه از ممالك آفريقايى به شدّت گرمسير است ـ در نُه يا ده سالگى بروز مى كند، در حالى كه در لابونى ، شمالى ترين منطقه اروپا ، در شمال شبه جزيره اسكانديناوى ، در هجده سالگى رخ مى دهد .
وضع نامساعد اخلاقى در اجتماعات بى بند و بار نيز باعث بلوغ زودرس در آن جوامع مى شود ... .
سنّ پيدايش بلوغ در نژادهاى مختلف فرق مى كند و عوامل محيطى ، فرهنگى ، خانوادگى ، موروثى و تغذيه اى در پيدايش بلوغ ، مؤثّر است. به عنوان مثال، در هندوستان ، دخترها ديرتر از دخترهاى انگليسى و آمريكايى بالغ مى شوند و حتّى بعضى از محقّقين ، چنين برآورد كرده اند كه در كشورهاى اروپايى ، هر ده سال ، دخترها در حدود سه يا چهار ماه زودتر از سنينى كه قبلاً بالغ مى شدند ، به بلوغ مى رسند . در ايران نيز ، مطالعات آمارى در مقايسه بين سنّ قاعدگى دختران و مادران و مادربزرگ هاى آنان ، پايين آمدن سنّ قاعدگى را به مرور زمان نشان مى دهد . ^۱

مشهورترين اثر بلوغ جنسى در پسران ، اين است كه بر خلاف دختران ، صدايشان درشت و دو رگه و باسن و كَفَلشان كوچك مى شود ؛ امّا قاعده گردن آنها تا حدودى كلفت و سينه و شانه هايشان پهن مى شود و دو سال پس از بلوغ ، ريش و سبيل در مى آورند . بالا رفتن فشار خون و افزايش ضربان قلب و نبض نيز از آثار ديگر بلوغ جنسى در پسران و دختران است . هنجار بلوغ جنسى در پسران ، ميان يازده تا هجده سالگى است؛ يعنى دو سال ديرتر از دختران آغاز مى شود . ^۱
موريس دبس مى نويسد :
خصايص بدنى و روانى در اين دوره (بلوغ): مى دانيم كه رشد طبيعى بدن ، به صورت سه رشته پديده جلوه مى كند كه بر اثر عمل غدد بسته داخلى حاصل مى شود . از جمله مى توان از آخرين رشد قد و وزن نام برد كه در دختران زودتر از پسران صورت مى گيرد . ديگر ، ظهور صفات جنسى فرعى يا ثانوى است كه خود ، نشانه پديده عمده اى است . سوم ، رشد دستگاه تناسلى است كه عادت ماهانه ، در دختران و نخستين احتلام در پسران ، از آثار آن به شمار مى رود . ^۲
اف . كى . شارتل ورث بر اين نظر است كه :
حدود سنّى بروز قاعدگى ، از نُه تا هفده سالگى و معدّل سنّى آن ، سيزده سال است . قاعدگى ، قبل از نُه سالگى و پس از هجده سالگى (جز در مواردى كه دختران دچار اشكال غددى هستند) ، بسيار نادر است . اوّلين قاعدگىِ حدود 43 دختران ، در سنين دوازده ، سيزده و چهارده سالگى روى مى دهد . ^۳

ج ـ عوامل مؤثّر در بلوغ