پس از حکومت یافتن خلفای غاصب، دستگاه خلافت در طی سالیان متمادی فشارها و ستمهای بسیاری بر شیعیان روا داشت. از این رو، آنان بیشتر از سایر مسلمانان امید و انتظار داشتند «مهدی» قیام کند، بساط عدل بگستراند و آنان را از رنج و ستم آزاد کند.۱
بر اساس گزارش‌های پر شمار تاریخی و روایی «مهدی» دوازدهمین امام شیعیان و فرزند امام عسکری است۲ که در نیمه قرن سوم تولد یافت۳ و پس از غیبتی طولانی ظهور خواهد کرد.۴ اما موج شدید مهدی‌خواهی در نیمه قرن دوم موجب تطبیق مغرضانه «مهدی» بر برخی از امامان شیعه یا افراد دیگری از خاندان پیامبر شد.
طرح دعاوی مهدویت باعث شد که بسیاری از شیعیان، به ویژه خاندان اهل بیت، برای رهایی از ظلم و ستم دستگاه خلافت بنی امیه و بنی عباس، در زیر پرچمهای گوناگون متمهدیان قرار گیرند و از پذیرش امامت اهل بیت علیهم السلام سرباز زنند. در چنین اوضاعی ائمّه علیهم السلام تلاش کردند تا با روشنگری شیعیان را از این اشتباه هولناک برهانند. احادیث تحذیر از استعجال در امر فرج،۵ ترغیب به صبر بر انتظار فرج،۶ نهی از قیام۷ و نشانههای ظهور۸ از این رو صادر شده است.
بررسی داستان متمهدیان در زمان حضور امام علیه السلام خارج از دامنه این نگارش است، اما برای دریافت پاسخ چرایی مخالفت برخی از کسانی که مخالفت آنان گزارش شده، نگاهی گذرا به دو فرقه از آنان میاندازیم:
یک. طرح مهدویت محمد بن عبد الله بن حسن
محمد بن عبد الله، معروف به نفس زکیه در سال صد هجری به دنیا آمد.۹ وی از
1.. ر.ک: خاستگاه تشیع، ص۲۴۰ و ۲۴۱.
2.. ر.ک: کمال الدین، ص۲۴۰، ح۶۴ و ص۲۶۱، ح۷ با سند معتبر و ص۳۳۳، ح۱ با سند معتبر؛ معانی الأخبار، ص۹۰، ح۴ با سند صحیح؛ الغیبة للطوسی، ص۱۴۲، ح۱۰۷.
3.. ر.ک: الکافی، ج۱، ص۵۱۴؛ الغیبة للطوسی، ص۲۳۴، ح۲۰۴؛ کمال الدین، ص۴۳۰، ح۴؛ الإرشاد، ج۲، ص۳۳۹.
4.. ر.ک: الکافی، ج۱، ص۳۴۲، ح۲۹ با سند معتبر؛ کمال الدین، ص۴۰۹، ح۹ با سند معتبر و ص۳۴۲، ح۲۴ با سند معتبر و ص۲۸۷، ح۴ با اسانید موثّق و ص۲۸۶، ح۱ با سند معتبر و ص۳۰۴، ح۱۶ با سند معتبر؛ الغیبة للطوسی، ص۳۳۳، ح۲۷۹.
5.. ر.ک: الکافی، ج۱، ص۳۶۸، ح۲ و ص۳۶۹، ح۷؛ الغیبة للطوسی، ص۴۲۶، ح۴۱۳ و ص۴۵۸، ح۴۶۹.
6.. ر.ک: کمال الدین، ص۶۴۵، ح۵؛ قرب الإسناد، ص۳۸۰، ح۱۳۴۳.
7.. ر.ک: الکافی، ج۸، ص۲۹۵، ح۴۵۲.
8.. ر.ک: همان، ج۸، ص۲۶۴، ح۳۸۳ و ص۲۷۴، ح۴۱۲؛ الأمالی للطوسی، ص۴۱۲، ح۹۲۶.
9.. ر.ک: مقاتل الطالبیین، ص۱۶۰.
