5
چشم تماشا

خود در پايان كتاب سازگار نيست و منشأ اشتباه، شرح هاى نوشته شده از سوى ابويعلى جعفرى بر دو حديث از كتاب است. ۱

مؤيّد اين مطلب، آن است كه سيدبن طاووس در كتاب خود، «اليقين» احاديثى را در باب ناميدن على عليه السلام به اميرالمؤمنين و خيرالوصيّين آورده ۲ و منبع آن را «نهج النجاة في فضائل أميرالمؤمنين والأئمّة الطاهرين من ذريّته صلوات اللّه عليهم أجمعين» نوشته الحسين بن محمّد بن الحسن بن نصر الحلوانى دانسته است. ابن طاووس اين نام و نسب را در جاى ديگرى از كتابش تكرار مى كند ۳ و از اين رو اگر مانند شيخ آقا بزرگ بتوانيم اتّحاد مؤلّف «نهج النجاة» و «نزهه الناظر» را استظهار كنيم، انتساب كتاب «نزهه الناظر» به حلوانى تأييد مى شود.

شيخ آقابزرگ، كتابشناس بزرگ شيعه در الذريعه، مى گويد: «يأتي استظهار اتّحاد صاحب «نزهه الناظر» مع «نهج النجاة» يعنى لروايته فيهما عن أبيالقاسم بن المفيد محمّد ۴ و سپس در جاى خود، «نهج النجاة» را از حسين بن محمّدبن نصر حلوانى مى خواند و به منقولات ابن طاووس از آن در «اليقين» اشاره مى كند.است.

اتان كلبرگ نيز اين حدس آقابزرگ را صائب دانسته و مؤلّف اين دو كتاب را يك نفر و همان حسين بن محمّدبن الحسن حلوانى دانسته است. ۵

استادان و مشايخ حلوانى

براساس آنچه گفته شد، مؤلّف كتاب فردى شناخته شده و مورد اعتناى عالمان عصر خود بوده است. او نزد الشريف محمّد بن الحسن بن حمزة، ابويعلى جعفرى كه از مراجع شيعه پس از شيخ مفيد و داماد و جانشين او بوده، ۶ درس خوانده و با توجه به محل سكونتش، ۷ محله كرخ بغداد، از محضر عالمانى چون شيخ طوسى، سيّد مرتضى و سيّد رضى ـ رحمهم اللّه ـ بهره برده است.

1.رجوع كنيد به ص ۱۴۴ ، ح ۲۹۷ و ص ۱۸۰ ، ح ۳۹۸.

2.اليقين: ص ۱۱۱.

3.اليقين: ص ۳۸۹.

4.الذريعه: ج ۲۲، ص ۱۱۱.

5.كتابخانه ابن طاووس: ص ۴۶۷.

6.ر. ك : رجال نجاشى: رقم ۷۰۸ ، و فرحة الغرى: ص ۱۲۵.

7.مولد حلوانى، حلوان از شهرهاى عراق است، اما به جهت آن كه بغداد، پايتخت و پايگاه علم بوده، به آنجا كوچ كرده است. حلوان نام چند مكان است و از جمله آنها حُلوان عراق، در شمال بغداد و در منطقه كوهستانى آن است. حلوان شهرى آباد و محل نشو و نماى عالمان متعددى بوده است، ر. ك : معجم البلدان: ج ۲، ص ۲۹۰.


چشم تماشا
4

و ابن بطريق (533 ـ 600) هم در كتاب مشهورش، «العمدة»، به هنگام تبيين حديث تكريم عباس عموى پيامبر گرامى صلى الله عليه و آله مى گويد:

«ويزيد ذلك بيانا وإيضاحا ما ذكره الحسين بن محمّدبن الحسين الحلواني في كتابه الّذى جمعه من لمع كلام النّبى صلى الله عليه و آله وكلام الائمّة عليهم السلام قال: في لمع كلام الإمام الزكّي أبيالحسن عليّ بن محمّد العسكري عليه السلام لمّاسئله المتوكّل فقال له: ماتقول بنو أبيك في العبّاس؟ قال: مايقولون في رجل فرض اللّه طاعته على الخلق وفرض طاعة العبّاس عليه». ۱

اين حديث با همين متن در «نزهه الناظر» موجود است ۲ و تعبير «لُمَع» كه همان تعبير مؤلّف در مقدّمه و نيز مؤخّره كتاب از احاديث گردآورده اش و عنوان ابواب كتاب در برخى نسخه ها ۳ مى باشد جاى ترديدى نمى نهد كه منظور ابن بطريق از حسين بن محمّدبن حسين الحلوانى همين مؤلّف «نزهه الناظر» است و «حسين» دوم تصحيف «حسن» است كه تصحيفى شايع و عادى در كتابت و استنساخ مى باشد.

علامه مجلسى نيز در باب «ماجمع من جوامع كلم اميرالمؤمنين عليه السلام » هنگام اشاره به كتاب هايى كه برخى از احاديث درباره حضرت على عليه السلام را در بر دارند، از «نزهه الناظر» نام مى برد و آن را تأليف حسين بن محمّدبن حسن مى داند. ۴

كتاب شناسان ديگرى نيز اين مطلب را تأييد كرده كه سيّد اعجاز حسين ۵ و شيخ آقابزرگ تهرانى ۶ از اين زمره اند.

بر همين اساس، نظر ديگر ابن شهر آشوب ۷، و نيز شيخ نورى ۸ كه كتاب را به ابويعلى محمّد بن حسن جعفرى ۹ نسبت داده است، درست نيست و همان گونه كه شيخ آقا بزرگ مى گويد ۱۰ اين مطلب با تصريح مؤلّف به نام

1.العمدة : ص ۸.

2.ر. ك ص ۲۱۲ ، ح ۵۰۴.

3.مانند نسخه در دسترس شيخ آقا بزرگ تهرانى، ر. ك : الذريعة : ج ۲۴ ، ص ۱۲۷، رقم ۶۳۸.

4.بحارالانوار: ج ۷۸، ص ۳۶.

5.كشف الحجب والاستار: ص ۵۸۰، رقم ۳۲۶۰.

6.الذريعه: ج ۲۴، ص ۱۲۷، رقم ۶۳۸.

7.معالم العلماء: رقم ۶۷۴.

8.خاتمه مستدرك الوسائل : ج ۱، ص ۱۹۲، رقم ۳۹.

9.او استاد حلوانى و جانشين شيخ مفيد مى باشد و همراه نجاشى، غسل و تجهيز سيد مرتضى را در سال ۴۳۶ هجرى قمرى عهده دار بوده است، ر. ك : نجاشى: رقم ۱۰۷۰.

10.الذريعه: ج ۴، ص ۲۵۹.

تعداد بازدید : 1129
صفحه از 30
پرینت  ارسال به