کند که عبارت «فإن أحببت أن تحلق...» توضیحی است.

این عبارت (فإن أحببت أن تحلق فاحلق) در التهذیب حذف شده است.^۱ روایت مذکور در التهذیب از موسی بن قاسم است که احتمال می‌رود او با توجه به وضوح مطلب، بر اساس آیه «و لا تحلقوا رؤوسکم حتی یبلغ الهدی محله»^۲ عبارت فوق را حذف کرده باشد؛ ولی این عبارت در استنباط مؤثر است؛ زیرا حذف قید مذکور باعث می‌شود که خواننده روایت از آن اطلاق بگیرد و مثلاً قایل شود که اگر پس از قرار دادن ذبیحه در رحل، حیوان گم شد، تکلیف شخص ساقط است. قید مذکور نشان می‌دهد که روایت در باره این مسأله‏ نیست و محل بحث، زمان جواز حلق رأس است.^۳

روش دفع احتمال تقطیع

در صورتی که محقق در روایت احتمال تقطیع بدهد، باید به سراغ راه‏هایی که در مورد بازسازی متن حدیث بیان شده است برود و تلاش نماید روایت را با درجه اطمینان تکمیل نماید. رجوع به نسخ مختلف یک کتاب و کتب مختلفی که حدیث در آنها نقل شده است، آشنایی کامل با راوی و روش روایی او، یافتن احادیث هم مضمون و دقت در قراین سیاقی موجود در خود حدیث از جمله راه‏هایی است که می‏توان برای بازسازی احادیثی که احتمال تقطیع در آنها وجود دارد، به کار برد.

د. اضافات روات به احادیث (ادراج)

در نقل‏های حدیث گاهی راوی کلمه یا جمله‌ای را به بر اساس فهم خود به متن حدیث اضافه می‌کند. این اضافات _ که کاملاً بر خلاف عرف نقل روایت در میان اصحاب است _ در غالب موارد همراه با قراینی است که تصرف راوی را در متن روشن می‌نماید؛ اما امکان دارد که پس از استنساخ‏های متعدد، کلمات راوی با سخن معصوم علیه السلام آمیخته شود. از این رو، کشف چنین اضافاتی، به ویژه به سبب ندرت آن، نیاز به خبرویت دارد و تنها کسی که کاملاً با سیاق روایات آشنا بوده و از محکمات عقاید و احکام آگاه باشد، می‌تواند در باره زاید بودن چنین عباراتی بر متن اصلی حدیث اظهار نظر نماید. پدر شیخ بهایی از جمله اندیشمندانی است که به طور مفصل به این مطلب