2) راوی کلام معصوم علیه السلام را همراه با تردید نقل می‌کند؛
مثال: ابن ابی عمیر در باره جواز اخراج زکات از بلد زکات به بلاد دیگر روایت زیر را از امام صادق علیه السلام همراه با تردید نقل می‌کند:
عن ابی عبدالله علیه السلام أنه قال فی الزكوة یبعث بها الرجل الی غیر بلده، فقال: «لا بأس أن یبعث بالثلث أو الربع».
شیخ در التهذیب۱ و علامه در التذکره۲ «أو» را در عبارت نشانه تردید راوی و نه تخییر امام علیه السلام می‌دانند. اگر تردید از جانب راوی باشد، حکم تعیینی و مجمل و اگر از جانب امام علیه السلام باشد، تخییری خواهد بود.۳
3) راوی در نقل کلام معصوم دچار وهم و اشتباه شده است.
در برخی موارد امکان دارد راوی در موضوعات و احکام مشابه دچار وهم شده و مطلبی را به علت خطای در حافظه به اشتباه نقل کند؛ مثال: می‌دانیم که برخی از احکام شهدا با دیگر اموات تفاوت دارد و شهید غسل و کفن ندارد. امکان دارد راوی در هنگام نقل روایت گمان کند که معصوم نماز میت را در باره شهیدی انجام ندادهاند و با این توهم نقل او دچار خلط شود:
عن عمار، عن الصادق علیه السلام عن أبیه: «أنّ علیاً علیه السلام لم یُغسِّل عمّارَ بن یاسرٍ، و لا هاشمَ بن عتبة المِرقال، و دفنَهما فی ثیابِهما، و لم یصلّ علیهما».
مرحوم شیخ طوسی در الاستبصار نفی نماز را از وهم راوی دانسته و پس از این روایت، احادیثی را در اثبات وجوب نماز بر شهید نقل می‌نماید. احتمال صدور این توهم به تأیید شهید اول نیز رسیده است.۴ در صورت عدم توجه به امکان دخالت این ذهنیت راوی، فقیه روایات را در این زمینه معارض قلمداد کرده و در صدد حل تعارض بر خواهد آمد. ۵
4) راوی روایتی را تکمیل می‌کند.
در برخی از روایات این احتمال داده شده است که راوی به جهت آشنایی با روایات
1.. تهذیب الاحکام، ج۴، ص۴۶.
2.. تذکرة الفقهاء (ط.ج)، ج۵، ص۳۴۳.
3.. برای مثالهای بیشتر ر.ک: تهذیب الأحکام، ج۱، ص۲۴۴؛ الروضة البهیة، ج۱، ص۲۶۳ – ۲۶۴.
4.. الاستبصار، ج۱، ص۲۱۴؛ ذکری الشیعة فی أحکام الشریعة، ج۱، ص۳۲۰.
5.. نمونه دیگر از این موارد را میتوانید در خصوص زمان دادن زکات فطره در این کتاب بیابید: الحدائق الناضرة، ج۱۲، ص۳۰۴.
