امکان تحقق نقل به معنا در همه روایات به یک میزان نیست. راویان گاه در محضر معصوم علیه السلام به جهت کسب علم و نشر آن حاضر می‌شده‏اند و بالطبع بر حفظ تمامی الفاظ القا شده از ایشان اهتمام می‌ورزیدند. تأکید فراوان اهل بیت
علیهم السلام بر کتابت احادیث و دقت در الفاظ آن^۱ اصحاب را بر آن می‌داشت تا احادیث را به صورت کامل و همراه با تمامی الفاظ و قراین در کتبشان حفظ نمایند. اما گاه راوی برای حل مسأله‏ خاص خود در زندگی و امثال آن به امام رجوع می‌کند و مطلبی را می‌شنود و مدتی بعد تلاش می‌کند همان معنایی را که شنیده است، به دیگران انتقال دهد. در این گونه موارد امکان دارد عین الفاظ معصوم علیه السلام از یاد او رفته و معنایی را که از کلام امام دریافت کرده است، نقل کرده باشد. در روایاتی که مدتی پس از شنیدن مورد توجه مجدد قرار می‌گرفته و از ابتدا با دقت ثبت نشده‏اند، احتمال نقل به معنا افزایش پیدا می‌کند.

در باره وقوع تاریخی نقل به معنا مباحث فراوانی میان اندیشمندان عالم اسلام رخ داده است.^۲ واقعیت آن است که وجود چنین روایاتی در میان احادیث قابل انکار نیست؛ اما کیفیت و حجم آن در میان روایات اهل تسنن و شیعیان با هم تفاوت بسیار دارد. دستور منع حدیث در قرن اول باعث شده است که قریب به اتفاق روایات نبوی اهل تسنن دچار نقل به معنا شود. اما در میان شیعیان از یک طرف خود امامان به موضوع کتابت و تدوین حدیث اهمیت فراوان می‌داده‏اند و از طرف دیگر با بروز مشکل نقل به معنا در دوره صادقین علیه السلام این دو بزرگوار ضمن تأکید بر ارجحیت نقل به الفاظ و مقابله کتاب‏های حدیثی و انواع محافظت‏های دیگر از الفاظ حدیث و عدم توسل به نقل به معنا به صورت عمدی، این پدیده را تحت کنترل قرار داده و ضوابط آن را برای اصحاب خود تعیین نموده‏اند. توجه به روایات زیر ما را با این فضا بیشتر آشنا می‌کند:

۱. عن أبی بصیر قال: قلتُ لأبی عبدِ الله علیه السلام : قولُ اللهِ جلّ ثناؤُه: «الذینَ یستمعونَ القولَ فیتَّبعونَ أحسنَه»؟ قال: هو الرجلُ یسمَعُ الحدیثَ فیحدّثُ به كما سمعَه لایزیدُ فیه و لا ینقصُ منه».