1 . معناى «اسم»

در باره ريشه واژه «اسم» ، اختلاف نظر وجود دارد . برخى آن را برگرفته از «وَسْم» به معناى علامت مى دانند و برخى آن را مشتق از «سُمُوّ» به معناى علوّ و رفعت گفته اند ؛ ولى با اين وصف ، مى پذيرند كه از لحاظ معناى لغوى به مفهوم نشانه است . ^۱

2 . فرق اسم و صفت

صفت ، دو معنا دارد . گاه به معناى مصدر «وصف» است و گاه به معناى اسم مصدر ، يعنى علامت و نشانه اى كه يكى از ويژگى هاى موصوف را بيان مى كند . بنا بر معناى دوم ، اسم و صفت ، هر دو به معناى علامت و نشانه مسمّا و موصوف اند و تنها تفاوت آنها اين است كه اسم ، شامل هر گونه علامتى مى شود ؛ امّا صفت ، علامتى خاصّ است و در اصطلاح ، نسبت ميان آنها ، عموم و خصوصِ مطلق است ؛ يعنى هر صفتى ، اسم نيز هست ؛ ولى هر اسمى ، صفت نيست . مثلاً «زيد» اسم است ، ولى صفت نيست ؛ ليكن «عالم» ، هم اسم است و هم صفت .

3 . اتّحاد اسم و صفت در باره خداوند عز و جل

در احاديث اسلامى ، اسم و صفت ، در مورد خداوند متعال ، يك معنا دارند . براى مثال «سميع» و «بصير» در برخى از احاديث ، به عنوان صفت آمده اند ^۲ و در برخى از احاديث ، به عنوان اسم ^۳ و برخى از احاديث نيز تصريح مى كنند كه اسما و صفات خداوند ، تفاوتى ندارند ، چنان كه از امام باقر عليه السلام نقل شده كه فرمود :

درآمد

بَسْمَله ، در لغت

واژه «بَسْمَلة» ، مصدرى است كه از جمله «بسم اللّه الرحمن الرحيم» گرفته شده است و به همين جهت ، به آن ، مصدر جعلى يا مَنحوت گفته مى شود ؛ مانند «حَوقَلة» كه مصدر جعلى «لا حول و لا قوّة إلّا بِاللّه » است و «هَيلَلة» كه مصدر جعلى «لا إله إلّا اللّه » است .
بنا بر اين ، معناى كلمه «بسملة» ، گفتن يا نوشتنِ ذكر «بسم اللّه الرحمن الرحيم» است . ابن سِكّيت مى گويد :
يُقالُ : قَد أكثَرتُ مِنَ البَسمَلَةِ ، إذا أكثَرَ مِن قَولِهِ «بِسمِ اللّهِ الرَّحمنِ الرَّحيمِ» .^۱
گفته مى شود : «من بسمله را افزودم» ؛ يعنى : «بسم اللّه الرحمن الرحيم» را بسيار گفتم .
امّا مقصود ما از «بَسمَله» در اين مجال ، اشاره به متونى است كه در باره تفسير «بسم اللّه الرحمن الرحيم» و ويژگى ها ، فضائل ، كاربردها و آداب گفتن اين ذكر مبارك ، وارد شده است . البته پيش از آن ، توجّه به اين نكات ، سودمند است :