199
دانشنامه قرآن و حديث 13

همچنين امام رضا عليه السلام مى فرمايد :
الاِسمُ غَيرُ المُسَمّى ، فَمَن عَبَدَ الاِسمَ دونَ المَعنى فَقَد كَفَرَ وَ لَم يَعبُد شَيئا ، وَ مَن عَبَدَ الاِسمَ وَ المَعنى فَقَد كَفَر وَ عَبَدَ اثنَينِ ، وَ مَن عَبَدَ المَعنى دونَ الاِسمِ فَذاكَ التَّوحيدُ .۱
نام ، غير از ناموَر است . پس هر كه نام را بپرستد ، نه معنا را ، او كافر است و چيزى را نپرستيده است ، و هر كه نام و معنا را بپرستد ، او كافر است و دو چيز را پرستيده است ، و هر كه معنا را بپرستد ، نه نام را ، اينْ يكتاپرستى است .
بنا بر اين ، استعمال اسماى الهى ، از يك سو نبايد فاقد مفهوم و معنا باشد تا موجب تعطيل معرفت خداوند متعال گردد ، چنان كه از سوى ديگر ، نبايد براى آنها مفهومى جدا از ذات بارى تعالى ، تصوّر كرد تا به تشبيه و شركْ منتهى گردد ؛ بلكه اسما و صفات الهى ، چيزى جز تعبير از ذات واجد همه كمالات و فاقد تمام كاستى ها نيستند .

5 . معناى ذكر «بسم اللّه »

بر پايه آنچه شيخ صدوق در تفسير «بسم اللّه الرحمن الرحيم» از امام رضا عليه السلام روايت كرده است ، ذكر «بسم اللّه » ، در حقيقت ، به معناى «نشان بندگى خدا را بر خود گذاشتن» است . متن روايت ، چنين است :
مَعنى قَولِ القائِلِ : «بِسمِ اللّهِ» ، أى أسِمُ عَلى نَفسى سِمَةً مِن سِماتِ اللّهِ عز و جل وَ هِىَ العِبادَةُ .۲
وقتى گوينده مى گويد : «به نام خدا» ، يعنى : نشان و داغى از نشان ها و داغ هاى خداوند عز و جل را بر خود مى نهم كه همان بندگى باشد .

1.ر . ك : ص ۲۰۶ ح ۳ .

2.ر . ك : ص ۲۱۶ ح ۱۰ .


دانشنامه قرآن و حديث 13
198

إنَّ الأَسماءَ صِفاتٌ وَصَفَ بِها نَفسَهُ .۱
نام ها[ ى خدا ] ، صفاتى هستند كه خداوند ، با آنها خود را وصف كرده است .
امام رضا عليه السلام نيز در پاسخ محمّد بن سنان كه از «اسم» پرسيده بود ، فرمود :
صِفَةٌ لِمَوصوفٍ۲.۳
صفتى است براى يك موصوف .
بر اين اساس ، از منظر احاديث اسلامى ، همه نام هاى خداوند (اَسماءُ اللّه ) ، صفات اويند و همه صفات خداوند ، نام هاى او .
به سخن ديگر ، ظاهرا خداوند متعال ، اسم جامد و غير مشتقّى كه فقط علامت باشد ، ندارد و در همه اسماى او ، صفتى از صفات الهى لحاظ شده و حتّى نام «اللّه » ، ريشه اشتقاق دارد . ۴

4 . معناى اَسما و صفات الهى

نكته بسيار دقيقى كه در احاديث اهل بيت عليهم السلام در تبيين معناى اسما و صفات الهى آمده ، اين است كه آنها هويّتى جدا از ذات مقدّس الهى ندارند ، چنان كه از امام رضا عليه السلام روايت شده كه فرمود :
أسماؤُهُ تَعبيرٌ ، وَ أفعالُهُ تَفهيمٌ ، وَ ذاتُهُ حَقيقَةٌ .۵
نام هاى او ، براى بيان است و افعالش ، براى فهماندن است و ذاتش ، حقيقت است .

1.ر . ك : ص ۲۰۴ ح ۲ .

2.علّامه مجلسى مى گويد : جمله «صفتى است براى يك موصوف» ؛ يعنى نشانه و علامتى است كه بر يك ذات ، دلالت مى كند . پس اسم ، غير از ذات است . يا به اين معناست كه : نام هاى خداوند متعال ، دلالت بر صفاتى دارند كه بر او صدق مى كنند . يا مراد از اسم در اين جا ، همان است كه پيش تر بدان اشاره كرديم ؛ يعنى مفهوم كلّى اى كه لفظ براى آن وضع مى شود (مرآة العقول : ج۲ ص ۳۱) .

3.ر . ك : ص ۲۰۴ ح ۱ .

4.ر . ك : ص ۲۰۷ ح ۳ .

5.ر . ك : ص ۲۰۸ ح ۶ .

  • نام منبع :
    دانشنامه قرآن و حديث 13
    سایر پدیدآورندگان :
    مسعودي،عبدالهادي؛برنجکار،رضا؛تقديري،محمّد؛افقي،رسول؛موسوي،سيد رسول؛شيخي،حميد رضا
    تعداد جلد :
    16
    ناشر :
    دارالحدیث
    محل نشر :
    قم
    تاریخ انتشار :
    1390
    نوبت چاپ :
    اول
تعداد بازدید : 186267
صفحه از 576
پرینت  ارسال به