229
دانشنامه قرآن و حديث 13

خداوند ،«بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمَنِ الرَّحِيمِ»را به محمّد صلى الله عليه و آله اختصاص داد و او را به آن ، مفتخر ساخت و هيچ يك از پيامبرانش جز سليمان عليه السلام را در آن ، شريك او نكرد ؛ چرا كه به او نيز«بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمَنِ الرَّحِيمِ»را عطا كرد ، آن جا كه به نقل از بلقيس مى فرمايد :«نامه اى ارجمند به من رسيده است . آن نامه از سليمان است و [در] آن [آمده]است: بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمَنِ الرَّحِيمِ».
گفتنى است كه از نظر سند ، هر دو دسته از احاديث ، ضعيف هستند ؛ امّا از نظر دلالت ، مى توان ميان اين دو دسته ، بدين شكل جمع كرد كه امام عليه السلام فرموده باشد : «أوّل كلّ كتاب نُزِّل من السماء بسم اللّه ؛ آغاز هر كتابى كه از آسمان نازل شده ، بسم اللّه است» ؛ ولى راوى پنداشته كه مقصود امام ، آيه «بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمَنِ الرَّحِيمِ» است ؛ امّا با توجّه به تعدّد احاديث دسته اوّل ، بعيد به نظر مى رسد كه همه راويان ، مرتكب چنين اشتباهى شده باشند . وجوه ديگرى نيز براى جمع دلالىِ اين دو دسته روايت ، گفته شده كه از اين وجه ، ضعيف ترند.


دانشنامه قرآن و حديث 13
228

سخنى در باره آغاز شدن كتاب هاى آسمانى با «بسم اللّه »

ظاهرا نبايد ترديد كرد كه همه كتاب هاى آسمانى ، با نام خدا آغاز شده اند ؛ ولى آيا جمله «بسم اللّه » در آغاز كتاب هاى آسمانى ، با پسوند «الرحمن الرحيم» بوده يا نه؟ در اين باره ، دو دسته حديث ، نقل شده است :
دسته اوّل ، احاديثى كه تصريح مى كنند همه كتاب هاى آسمانى ، با جمله «بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمَنِ الرَّحِيمِ» شروع شده اند ، مانند احاديثى كه ملاحظه شد .
دسته دوم ، احاديثى كه تصريح مى كنند آيه «بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمَنِ الرَّحِيمِ» ، قبل از پيامبر خدا صلى الله عليه و آله ، بر هيچ پيامبرى جز سليمان عليه السلام ، نازل نشده است ؛ ۱ مانند اين حديث نقل شده از امام على عليه السلام :
إنَّ اللّهَ خَصَّ مُحَمَّدا صلى الله عليه و آله وَ شَرَّفَهُ بِها وَ لَم يُشرِك مَعَهُ فيها أحَدا مِن أنبِيائِهِ ما خَلا سُلَيمانَ عليه السلام ، فَإِنَّهُ أعطاهُ مِنها«بِسمِ اللّهِ الرَّحمنِ الرَّحيمِ»، يَحكى عَن بِلقيسَ حينَ قالَت :«أُلْقِىَ إِلَىَّ كِتَابٌ كَرِيمٌ إِنَّهُ مِنْ سُلَيْمَان وَإِنَّهُ بِسْمِ اللّهِ الرَّحْمَنِ الرَّحِيمِ»۲.۳

1.الأمالى ، صدوق : ص ۲۴۱ ح ۲۵۵ ، التفسير المنسوب إلى الإمام العسكرى عليه السلام : ص ۵۹۱ ح ۳۵۳ ، المعجم الأوسط : ج ۱ ص ۱۹۶ ح ۶۲۵ ، سنن الدار قطنى : ج ۱ ص ۳۱۰ ح ۲۹ ، فضائل القرآن ، ابو عبيد : ص ۲۱۶ ، الدرّ المنثور : ج ۱ ص ۲۰ (به نقل از ابن مردويه و بيهقى در شُعب الإيمان) .

2.نمل : آيه ۲۹ ـ ۳۰ .

3.عيون أخبار الرضا عليه السلام : ج ۱ ص ۳۰۱ ح ۶۰ ، الأمالى ، صدوق : ص ۲۴۰ ح ۲۵۵ ، مجمع البيان : ج۱ ف ص۸۸ ، التفسير المنسوب إلى الإمام العسكرى عليه السلام : ص ۲۹ ح ۱۰ ، بحار الأنوار : ج ۹۲ ص ۲۲۷ ح ۵ .

  • نام منبع :
    دانشنامه قرآن و حديث 13
    سایر پدیدآورندگان :
    مسعودي،عبدالهادي؛برنجکار،رضا؛تقديري،محمّد؛افقي،رسول؛موسوي،سيد رسول؛شيخي،حميد رضا
    تعداد جلد :
    16
    ناشر :
    دارالحدیث
    محل نشر :
    قم
    تاریخ انتشار :
    1390
    نوبت چاپ :
    اول
تعداد بازدید : 186306
صفحه از 576
پرینت  ارسال به