نمونه هايى از بَدا ، در احاديث اهل سنّت

در اين جا به چند نمونه از بداهايى كه در منابع حديثىِ اهل سنّت آمده اند ، اشاره مى كنيم تا مشخّص گردد كه اين مسئله به احاديث اهل بيت عليهم السلام ، اختصاص ندارد :

1 . نقش بَدا در كاهش و افزايش روزى و مُهلت و محبوبيت

در منابع اهل سنّت ، در تبيين آيه : «يَمْحُواْ اللَّهُ مَا يَشَآءُ وَ يُثْبِتُ ؛^۱خدا ، آنچه را بخواهد ، محو يا اثبات مى كند » ، از پيامبر خدا صلى الله عليه و آله روايت شده كه فرمود :
يَمحُو مِنَ الرِّزقِ وَ يَزيدُ فيهِ ، وَ يَمحو مِنَ الأَجَلِ وَ يَزيدُ فيهِ .^۲از روزى، كم مى كند و به آن مى افزايد. از عمر، كم مى كند و به آن مى افزايد .
همچنين از پيامبر صلى الله عليه و آله روايت شده كه صِله رحِم ، موجب افزايش ثروت و محبوبيت در ميان خانواده و به تأخير افتادن اَجَل مى گردد :
صِلَةُ القَرابَةِ مَثراةٌ فِى المالِ ، مَحَبَّةٌ فِى الأَهلِ ، مَنسَأَةٌ فِى الأَجَلِ .^۳پيوند با خويشاوندان ، موجب افزايش دارايى ، دوستى در خاندان و تأخير در اجل مى شود .

2 . بَدا ، در خوش بختى و بدبختى

در تفسير همين آيه ، از پيامبر خدا صلى الله عليه و آله روايت شده است :
الصَّدَقَةُ وَ اصطِناعُ المَعروفِ وَ صِلَةُ الرَّحِمِ وَ بِرُّ الوالِدَينِ ، يُحَوِّلُ الشَّقاءَ سَعادَةً ، وَ يَزيدُ مِنَ العُمُرِ ، وَ يَقى مَصارِعَ السَّوءِ .^۴

فَتَنقَلِبُواْ خَاسِرِينَ . ¹
اى قوم من! به سرزمين مقدّسى كه خداوند براى شما مقرّر داشته است ، در آييد و به عقب ، باز نگرديد كه زيانكار خواهيد شد » .
امام صادق عليه السلام ، در تفسير اين آيه مى فرمايد :
كَتَبَها لَهُم ثُمَّ مَحاها ، ثُمَّ كَتَبَها لِأَبنائِهِم فَدَخَلوها ، وَ اللّهُ يَمحو ما يَشاءُ وَ يُثبِتُ وَ عِندَهُ اُمُّ الكِتابِ . ² آن را برايشان نوشت ، سپس محوش كرد . آن گاه ، آن را براى فرزندانشان نوشت و آنان به آن سرزمين درآمدند . و خداوند ، آنچه را بخواهد ، محو و يا اثبات مى كند ؛ و اصل كتاب ، نزد اوست .
و نيز مى فرمايد :
كانَ فى عِلمِهِ أنَّهُم سَيَعصونَ وَ يَتيهونَ أربَعينَ سَنَةً ، ثُمَّ يَدخُلونَها بَعدَ تَحريمِهِ إيّاها عَلَيهِم . ³ در علم خدا چنين بود كه آنان ، نافرمانى مى كنند و چهل سال ، سرگردان مى شوند و آن گاه، پس از آن كه آن را برايشان حرام كرد ، در آن وارد مى شوند .
امام صادق عليه السلام ، در اين دو حديث ، تصريح مى نمايد كه بَدا ، در كتابِ حاوىِ تقديرات بوده است ، نه در علم ذاتى خدا ؛ چرا كه هم تقدير قبلى ، و هم گناه بنى اسرائيل و هم تغيير در تقدير قبلى و اثبات تقدير جديد ، همگى در علم ذاتى و اَزَلى خدا بوده اند .
مورد ديگر بَدا ، بَدا در ذبح اسماعيل عليه السلام است . ⁴