«وَلْتَكُن مِّنكُمْ أُمَّةٌ يَدْعُونَ إِلَى الْخَيْرِ وَيَأْمُرُونَ بِالْمَعْرُوفِ وَيَنْهَوْنَ عَنِ الْمُنكَرِ وَأُوْلَئِكَ هُمُ الْمُفْلِحُونَ .^۱
بايد گروهى از شما باشند كه به خير ، فرا بخوانند و امر به معروف و نهى از منكر كنند ؛ و آنان ، همان رستگاران اند» .
«إِنَّ اللَّهَ يَأْمُرُ بِالْعَدْلِ وَ الْاءِحْسَانِ .^۲
خداوند ، به دادگرى و نيكوكارى ، فرمان مى دهد» .
احاديث اسلامى نيز ، مكرّر و به پيروى از قرآن ، مسلمانان را به مطلقِ نيكى ترغيب كرده اند ، و اين ، بدان معناست كه عقل سالم و فطرت پاك انسان ، قادر به تشخيص حسن و قبح اشيا ، و نيكى و بدى آنهاست . به سخن ديگر ، از نظر قرآن و حديث ، معيار نيكى و بدى ، تشخيص عقل و فطرت سالم است . از اين رو ، شمارى از روايات ، تصريح مى كنند كه قلب ، داور نيكى و بدى در انجام دادن كارهاست ، چنان كه از پيامبر خدا صلى الله عليه و آله نقل شده كه فرمود :
البِرُّ ما سَكَنَت إلَيهِ النَّفسُ ، وَ اطمَأَنَّ إلَيهِ القَلبُ ، وَ الإِثمُ ما لَم تَسكُن إلَيهِ النَّفسُ ، وَ لَم يَطمَئِنَّ إلَيهِ القَلبُ ، وَ إن أفتاكَ المُفتونَ .^۳نيكى، آن است كه دل با آن آرام گيرد و قلب با آن اطمينان يابد؛ و گناه، آن است كه جان به آن آرام نشود و قلب با آن اطمينان نيابد، هر چند فتوادهندگانْ تو را [ بر خلاف آنچه احساس مى كنى ،] فتوا دهند .
اين سخن ، بدين معناست كه فطرت پاك انسان ، نه تنها مى تواند «برّ» و «خير» را تشخيص دهد ؛ بلكه از انجام دادن آن ، احساس شادى و آرامش مى كند و بر عكس ،

بنا بر اين ، مفهوم «بِرّ» و «بَرّ» ، از نظر لغت ، شامل همه نيكى ها مى گردند . گفتنى است كه فعل اين ريشه ، در برخى زبان هاى هم ريشه عربى ، مانند : آشورى و عِبرى ، به معناى نيكوكار شدن ، راستگو شدن ، و برگزيده شدن ، سابقه كاربرد دارد . ^۱

بِرّ ، در قرآن و حديث

واژه «بِرّ» با مشتقّاتش در مجموع ، بيست بار در قرآن به كار رفته است : «بِرّ» هشت بار ، «أبرار» شش بار ، «بَرّ» سه بار ، «بَرَرة» ، «تبرّوا» و «تبرّوهم» هر كدام يك بار .
در قرآن و احاديث اسلامى ، واژه «برّ» ، مانند واژه هاى «خير» و «معروف» ، در معناى لغوى آن ، يعنى مطلقِ نيكى هاى اعتقادى ، اخلاقى و عملى به كار رفته است و بدين سان ، اسلام ، جامعه بشر را به مطلقِ نيكوكارى دعوت مى نمايد .
در اين بخش ، ره نمودهاى ارزشمندى در باره معيار شناخت «نيكى» ، تبيين مصاديق نيكوكارى ، فضيلت مطلق نيكى و ترغيب به انجام دادن آن ، سزاوارترين افراد به نيكى ، اساس نيكوكارى ، آثار نيكوكارى ، و ويژگى هاى نيكوكاران ، ارائه مى گردد ؛ امّا پيش از آن ، نكات كوتاهى در تببين اين ره نمودها :

يك . معيار نيكى و بدى

قرآن ، در آيات متعدّدى ، مردم را به مطلق «برّ» ، «خير» و «معروف» و «احسان» ، دعوت مى نمايد ، نظير اين آيات :
«وَتَعَاوَنُواْ عَلَى الْبِرِّ وَالتَّقْوَى وَلَا تَعَاوَنُواْ عَلَى الْاءِثْمِ وَالْعُدْوَانِ .^۲
يكديگر را در نيكى و پرهيزگارى ، يارى كنيد و يكديگر را در گناه و تجاوز ، يارى نكنيد» .