85
دانشنامه قرآن و حديث 12

يوسف ، عيسى و آدم عليهم السلام قرار دارند و اسامى آنان ، عبارت است از : عبد الحى ، عبد العليم ، عبد الوَدود ، عبد القادر ، عبد الشكور ، عبد السميع ، عبد البصير . مرتبه ابدال ، بعد از مراتب قطب و امامان و اوتاد ، قرار دارد ؛ امّا گاه ابدال ، شامل قطب ، امامان و اوتاد نيز مى شود .
نَسَفى ، لفظ ابدال را واژه اى عام براى تمام طبقات اوليا مى دانسته و لذا ، واژه اوليا را به جاى ابدال ، به كار برده است . او مجموع اولياى خدا يا ابدال را در هر زمان ، 356 نفر مى داند و آنها را به شش طبقه ، تقسيم مى كند : 1 . سيصدتنان ، 2 . چهل تنان ، 3 . هفت تنان ، 4 . پنج تنان ، 5 . سه تنان ، 6 . قطب . سپس يادآور مى شود كه چون آخر الزمان فرا رسد ، بر سيصدتنان ، كسى افزوده نشود تا آن كه تماما از جهان ، رحلت كنند . آن گاه ، از چهل تنان و هفت تنان و پنج تنان و سه تنان ، به ترتيب ، كاسته شود تا كسى از آنها باقى نمانَد و قطب ، تنها شود ، و چون قطب از عالم رَخت بر بندد ، عالَم بر افتد .
سيّد حيدر آملى ، در المقدّمات ، سه نوع طبقه بندى از مراتبِ اوليا به دست داده كه در هر سه نوع ، تعداد ابدال ، هفت نفر است ؛ امّا مرتبه آنان ، متفاوت است . در طبقه بندى اوّل ، ابدال ، بعد از قطب ، در مرتبه دوم قرار دارند و داراى مقامى بالاتر از رجال الغيب و صُلَحا هستند . در طبقه بندى دوم ، ابدال ، پس از قطب و غوث و افراد ، در مرتبه چهارم ، واقع شده اند . در طبقه بندى سوم ، ابدال ، پس از قطب الأقطاب ـ كه مقام پيغمبر اكرم صلى الله عليه و آله و ائمّه هدا عليهم السلام است ـ ، و نيز قطب يا غوث و امامان و اوتاد ، در مرتبه پنجم ، قرار دارند .
آملى ، ضمن بر شمردن طبقات مختلف اوليا ، اين نكته را نيز يادآور مى شود كه گاه از ائمّه معصومين عليهم السلام ، تعبير به «اقطاب» و «ابدال» مى شود و ظاهرا اين معنا ، مُقتَبس از روايات شيعه است . همچنين او به اين نكته اشاره دارد كه گاه مقصود از ابدال هفتگانه ، [مجموع] اوتاد چهارگانه و دو امام و قطب است .
آملى ، همچنين از قول شيخ سعد الدين حمويى ، طبقه بندى جديدى را نقل مى كند


دانشنامه قرآن و حديث 12
84

اشخاصى اطلاق گردند ، ظرفيت پذيرش بارِ معنايى مثبت را نيز دارند . به هر حال ، در رواياتى كه در اين بخش خواهد آمد و همچنين در اصطلاح صوفيه ، اين واژه ها ، داراى مفهوم مثبتِ فرهنگى هستند و به كسانى اطلاق مى گردند كه نقش فرهنگى ويژه اى را در عالَم ، ايفا مى نمايند ؛ ليكن اثبات اين ادّعا ، نياز به احراز سند و دلالت اين روايات دارد . براى ارزيابى رواياتى كه بدانها اشاره شد ، ابتدا اجمالاً به مفهوم اين واژه ها از نگاه متصوّفه مى پردازيم :

اَبدال ، اَوتاد واَقطاب ، در اصطلاح متصوّفه

در اصطلاح اهل تصوّف ، اين الفاظ ، معانى نزديك به هم و مشابهى دارند . در تعريف «ابدال» ، گفته شده كه : «آنها ، عدّه مُعيّنى از مردان خدا هستند كه جهان ، به وجود آنها برپاست و هيچ گاه از وجود آنها ، خالى نمى شود» . همين معنا ، در تعريف اوتاد نيز آمده است .
در دائرة المعارف بزرگ اسلامى ، آمده :
تقريبا در تمام آثار عرفانى ، تعداد ابدال را هفت يا چهل نفر ذكر كرده اند . هُجْويرى ، تعداد ابدال را چهل نفر مى داند و در سلسله مراتب اوليا ، آنان را در مرتبه پنجم مى نشانَد . سلسله مزبور به اين صورت است : قُطب يا غوث : يك نفر ، نقبا : سه نفر ، اوتاد : چهار نفر ، ابرار : هفت نفر ، ابدال : چهل نفر ، اخيار : سيصد نفر .
عبد الرحمان جامى نيز همان بيان هُجْويرى را در باره خصوصيات و تعداد و مرتبه ابدال ، تكرار كرده است .
ابن عربى ، از اَبدالِ هفتگانه و چهل گانه ، سخن رانده است ، اگر چه به گفته او ، گاه نقباى دوازده گانه را نيز ابدال خوانده اند . تأكيد ابن عربى ، بيشتر بر ابدالِ هفتگانه است و معتقد است كه آنان ، به ترتيب بر قدم ابراهيم ، موسى ، هارون ، ادريس ،

  • نام منبع :
    دانشنامه قرآن و حديث 12
    سایر پدیدآورندگان :
    مسعودي،عبدالهادي؛برنجکار،رضا؛خوش نصيب،مرتضي؛موسوي،رسول؛افقي،رسول؛طباطبايي،محمود؛وهّابي،محمّد رضا؛شيخي،حميد رضا؛آرياني،جعفر؛مرادي،محمّد
    تعداد جلد :
    16
    ناشر :
    دارالحدیث
    محل نشر :
    قم
    تاریخ انتشار :
    1390
    نوبت چاپ :
    اول
تعداد بازدید : 194202
صفحه از 587
پرینت  ارسال به