خصوصا عنوان «ابدال» ، ريشه در تعاليم اصيل قرآن و سنّت ندارند ؛ امّا رواج آنها در ميان توده مردم ، سبب گرديده تا اهل بيت عليهم السلام با تطبيق معانى لغوى و عرفى آنها بر معانى صحيح ، مانع سوء استفاده سياست مداران و منحرفان ، از اين عناوين گردند .
همچنين احتمال دارد كه الفاظى مانند «اَقطاب» و «اَوتاد» ، در روايات اهل بيت عليهم السلام ، در معانى لغوى آنها به كار رفته اند ؛ ولى بعدها مورد سوء استفاده قرار گرفته اند .

ابدال ، اوتاد و اقطاب حقيقى

موضوع بسيار قابل تأمّل در ارزيابى روايات ابدال ، تفسيرى است كه در كتاب الاحتجاج ، از خالد بن ابى هيثم فارسى ، از امام رضا عليه السلام نقل شده است . او مى گويد : به ابو الحسن الرضا عليه السلام گفتم : همانا مردم مى پندارند كه در زمين ، ابدال هستند . ابدال ، چه كسانى هستند؟
امام عليه السلام در پاسخ فرمود :
صَدَقُوا ، الأَبدالُ هُمُ الأَوصِياءُ ، جَعَلَهُمُ اللّهُ عز و جل فِى الأَرضِ بَدَلَ الأَنبِياءِ إذا رَفَعَ الأَنبِياءَ وَ خَتَمَهُم بِمُحَمَّدٍ صلى الله عليه و آله .^۱راست مى گويند. ابدال ، همان اوصيا هستند . خداوند عز و جل ، زمانى كه پيامبران را بُرد و سلسله آنها را به محمّد صلى الله عليه و آله ختم كرد، آنها را جاى گزين پيامبران قرار داد.
در اين روايت ، دو نكته قابل توجّه است :
نكته اوّل ، اين كه در قرن دوم هجرى ، موضوع «ابدال» ، در ميان عموم اهل سنّت ، رواج داشته ؛ ولى در روايات اهل بيت عليهم السلام ، اصلاً مطرح نبوده و يا شايع نبوده است .
نكته دوم ، اين كه امام عليه السلام همراه با ردّ ضمنى مفاهيم ساختگى معاصر خود در باره واژه ابدال ، مفهوم حقيقى آن را تصديق كرده و آن را به اوصياى انبياى الهى تفسير كرده است ، چنان كه در شمارى از روايات ، واژه هاى «اَوتاد» و «اَقطاب» نيز بر امامانِ اهل بيت عليهم السلام و يا شخصيت هاى محورى از ياران آنها ، اطلاق گرديده اند .
با توجّه به آنچه بيان شد ، مى توان گفت : عناوين و اصطلاحات ياد شده ،