احادیث ارتباطی

تمام ارتباط‌های انسانی را می‌توان در نمودار زیر چکیده کرد:

اگر چه انسان‌ها انگیزه بنیادینی در برقراری ارتباط و دلبستگی دارند، اما این تمایل به تعامل‌ را به هر کسی نشان نمی‌دهند. از این رو، به ‌طور طبیعی دست به گزینش می‌زنند و یا این که دست‌کم به‌ طور طبیعی در کیفیت برقراری رابطه‌هایی که می‌توانند بسازد، هم حق تمایز ‌ نهی را برای خود محترم می‌شمارد و هم عملاً نیز با توجه به تجربه تاریخی خود بر اساس مؤلفه‌های گوناگون دست به چنین کاری می‌زنند. از سوی دیگر، اهمیت تشخیص روابط دوستانه از روابط خصومت آمیز، از بنیادی‌ترین نیازهای انسان و نیز تمام جانداران برای بقا است.^۱ در این میان، شاید مهم‌ترین کار دین در باره روابط، جهت‌دهی اخلاقی به این تمایز نهی‌ها باشد که علاوه بر بقای دنیوی، بقا و سعادت اخروی را نیز مدنظر قرار می‌دهد.

در بخش اصناف الاصدقاء کتاب دوستی در قرآن و حدیث شش روایت وجود دارد که به تقسیم‌بندی انواع ارتباطاتی می‌پردازند که انسان (به‌ طور عام)، و مؤمن (به‌طور خاص)، می‌تواند در زندگی خود بنا سازد. این شش حدیث تفاوت‌های ظاهری مهمی دارند که یا در الفاظ و احکام به کار رفته است و یا در نوع تقسیم‌بندی‌ها؛ اما به نظر ناسازگاری ظاهری این احادیث شش‌گانه تنها در نگاه نخستین است. برای حل این ناسازگاری ابتدا دست به ساختن نظام معنایی ارتباطات در احادیث می‌زنیم و سپس بر اساس این نظام معنایی و جایگاه الفاظ احادیث شش‌گانه در این نظام معنایی مشخص می‌کنیم که اختلاف این احادیث یا به خاطر این است که این روایات: