تحلیل روانشناختی طبقه‌بندی ارتباطات فردی در احادیثِ انواع دوستان - صفحه 57

4. از این ‌رو، ابتدا واژگان گزاره مورد نظر را در دور هرمنوتیکی گزاره‌ها و واژگانِ هم‌نوا/همنشین/جانشین می‌نهیم (گر چه این سه شاخص قواعد خاص خود را دارند، اما به شدت وابسته به مذاق اجتهادی محقق و نظام ادراکی و پیش‌فرض‌های او است؛ و این یکی از مهم‌ترین نقاط ضعف این روش است).

5. سپس محمولات، احکام، صفات و ویژگی‌های یاد شده برای واژه مورد نظرمان را با توجه به نزدیکی خانوادگی دسته‌بندی می‌نماییم.

6. از این ‌طریق طبقه‌بندی‌های کلی‌تر را با توجه به شباهت خانوادگی احکام و ویژگی‌ها انجام می‌دهیم.

7. سرانجام، جهان پنهان آن نظام معنایی خاص (در اینجا ارتباطات فردی) را کشف می‌کنیم (بنگرید به: هرم چهارگانه ارتباطی).

در احادیث شش‌گانه این مقاله این واژگان قابل ردگیری هستند: «أصدِقاؤُکَ»، «أعداؤُکَ»، «الإِخوانُ»، «إخوانُ الثِّقَةِ»، «إخوانُ المُکاشَرَةِ». با بررسی خانواده احادیث کتاب دوستی در قرآن و حدیث می‌بینیم که واژگان احادیث دیگر _ که هم‌نوا/همنشین/جانشین (به سخنی همان: شباهت خانوادگی) با واژگان احادیث شش گانه بالا هستند _ به شرح ذیل‌اند: ولیّ؛ اولیا/ مودّه؛ تودّد؛ مودّة/ ذوی الدین/ حبّ؛ تحبّب؛ حبیب؛ محبّه؛ احبّه/ صدیق؛ اصدقا؛ صدیقٌ حمیم/۱ مُؤاخاه؛ اخ؛ اخٌ وفیّ؛ اخٌ فی‌الله؛ اخوان؛ اخوان الصدق؛ اخوان الصفّا؛ اخوان الدین؛ اخٌ یوثق؛ اخوانُ الثقه؛ اخٌ انیس؛ اخ الصدیق؛ الاخُ الذی هُوَ لکَ و له؛ اخوان المکاشره/ صاحب/ قرین/ مجالس/ خلیل؛ اخلّا/ مسلمون/ مؤمنون/ انسان/۲ ناس/ ضمیر جمع «و»/ احداً/ بَین و....

مرحله دوم در نظام‌سازی معنایی، بررسی ویژگی‌ها، احکام و محمولات این واژگان است تا در نتیجه به دسته‌بندی کلی مشابهت‌های خانوادگی خودِ این واژگان برسیم.

ما با بررسی این واژگان و محمولات آنها و شباهت مسند/محمول/حکمی که بر آنها بار شده بودند، مسندالیه/نهادها را چنین مورد دسته‌بندی‌شان قرار دادیم که پیش از بیان دسته‌بندی محمول‌ها/ احکام بدین شرح شد:

1.. سوره آل عمران، آیه ۱۰۳.

2.. برگرفته از عهدنامه مالک اشتر: أَشْعِرْ قَلْبَكَ الرَّحْمَةَ لِلرَّعِیَّةِ وَ الْمَحَبَّةَ لَهُمْ وَ اللُّطْفَ بِهِمْ وَ لَا تَكُونَنَّ عَلَیْهِمْ سَبُعاً ضَارِیاً تَغْتَنِمُ أَكْلَهُمْ فَإِنَّهُمْ صِنْفَانِ إِمَّا أَخٌ لَكَ فِی الدِّینِ وَ إِمَّا نَظِیرٌ لَكَ فِی الْخَلْق‏.

صفحه از 80