اهمیت بیشینه‌ای به این نوع از روابط داده است، نکته روانشناختی‌ای است که در روانشناسی اجتماعی از آن به «نیاز به بقا» یاد می‌شود.
تحلیل روانشناختی احادیث شش‌گانه
در تمام مباحث بعدی و استنباط روانشناختی از احادیث شش‌گانه، نظام‌معنایی بالا و هرم حاصله از آن حاکم است و از این رو، جداگانه ارجاع داده نشده و خواننده خود باید واژه مورد بحث و احکام آن را در جدول سمانتیکی و هرم ارتباطی بالا بیابد.
حدیث اول: نگرش
زبان این حدیث را _ که از مهم‌ترین احادیث در حوزه ارتباطات است _ می‌توان هم توصیفی از کیفیت رفتار ارتباطی انسان‌ها دید (روانشناختی)، و هم توصیه‌ای بر چگونگی شکل‌‌دهی ارتباطات (اخلاقی/شریعتی).
اگر آن را از زاویه توصیفی بنگریم:
1. آنچه اهمیت دارد، کشف «محور» گسترده مورد نظر امام در این تقسیم‌بندی است که دایره‌ای بس گسترده دارد: روابط فردی/اجتماعی/بین‌المللی؛ روابط نزدیک/ متوسط/دور؛ روابط خودآگاه/ناخودآگاه (دشمن دشمن/دوست دشمن).
2. گر چه فرضیه‌های گوناگونی را می‌توان در باره این محور نمود، اما با توجه به گستره ارتباطات مورد نظر در این روایت، باید مؤلفه‌ای به همان گستردگی را یافت.
3. به نظر می‌آ‌ید بحث «نگرش» و سه مؤلفه مرتبط با آن تناسب بیشتری با جغرافیای حدیث دارد.
از سوی دیگر، چنان که می‌دانیم، از نظر روانشناسان۱ مهم‌ترین مؤلفه سازنده روابط متقابل میان انسان‌ها دو چیز است: «حالت عاطفی میان آنها» و «ارزشیابی ادارکی از شخص مقابل و رابطه با او». عوامل ایجادکننده حالات عاطفی و ارزشیابی ادراکی را می‌توان در جدول زیر خلاصه کرد:
|
عوامل شکل‌دهنده حالات عاطفی
|
عوامل شکل‌دهنده ارزشیابی ادراکی
|
|
مجاورت مکانی؛ ۲. در معرض قرار گرفتن مکرر؛
۳. ابراز عواطف مثبت؛ ۴. نیاز به پیوندجویی؛
۵. مشابهت نگرشی؛ ویژگی‌های مثبت؛
|
ویژگی‌های قابل مشاهده؛ ۲. مقایسه؛ ۳. تضادها و تنش‌ها؛ ۴. خطر
|
1.. روانشناسی اجتماعی، صص ۴۳۸-۴۷۸؛ روانشناسی اجتماعی با نگرش به منابع اسلامی، صص ۲۳۳-۲۵۰.
