و برای هر کدام از آنها درجاتی است، بر طبق اعمالی که انجام دادهاند.۱
دوم. وعده نعمت‌های فراوان و نقل ثواب‌های زیاد و گوناگون اخروی برای اعمال صالح، این سؤال را در ذهن برخی پدید آورده که حجم بالای نعمت‌های یادشده، بسیار فراتر از ظرفیت بهره‌مندی انسان است و از این رو، چگونه می‌توان بدین متون اعتماد کرد؟ در پاسخ بدین شبهه باید گفت عالم آخرت، عرصه توسعه ظرفیت‌ها و استعدادهاست. از یک سو، اهل بهشت از آفات و محدودیت‌های زندگی دنیا به دورند و توان بهره‌مندی گسترده‌ای دارند و از سوی دیگر، بهشت، جهان وسیعی است و محدودیت عالم ماده را ندارد و بهره‌مندی مطلوب در آن عالم پرگستره و ابدی، به نعمت‌های فراوان و متنوع نیازمند است و بدون آنها تنعم و سعادت متصور نیست. بنا بر این، در رسیدن به حیات مطلوب در جهان آخرت، بین حیات ابدی و نیازمندی به نعمت‌ها و امکانات فراوان، رابطه تنگاتنگی وجود دارد.
سوم. تأمل در عناوین دوازده گانه فوق _ که از آنها با عنوان «قواعد نظام پاداش‌دهی» یاد شد _ گویای این مطلب است که تفضل و رحمت واسعه الهی در آخرت به کسانی اختصاص دارد که شایستگی آن را داشته باشند و این شایستگی با تحقق مولفه‌هایی در سیره و رفتار بندگان، پدید می‌آید و بهانه‌ای می‌شود برای بهره‌مندی افراد از رحمت واسعه خداوند در آخرت؛ مانند ایمان و عمل صالح که از مهم‌ترین مولفه‌های جلب رحمت الهی‌اند. پاداش‌دهی به عمل صالح و اختصاص رحمت و تفضل الهی در این خصوص، با کیفیت و کمیت عمل تناسب دارد. کیفیت عمل نیز از چند دسته از امور تأثیر می‌پذیرد که عبارت‌اند از:
الف. کیفیت عامل عمل (امور اعتقادی و قلبی و معرفتی)
اموری چون ایمان، نیت و عقل گر چه اموری خارج از عمل هستند، ولی تأثیر آنها در کیفیت عمل و ارزش دادن به آن بسیار فراوان است و اگر در پاداش‌دهی عمل به آنها توجه شده، از آن روست که در ماهیت عمل نقش دارند و باعث توسعه، فربهی و افزایش وزن و ارزش آن می‌شوند.
ب. موقعیت عمل (سختی عمل یا زمان و مکان آن)
پذیرش سختی عمل و پایداری و صبوری برای تحقق هدفی مقدس به واسطه عمل
1. وَ لِكُلٍّ دَرَجاتٌ مِمَّا عَمِلُوا وَ لِیُوَفِّیَهُمْ أَعْمالَهُمْ وَ هُمْ لا یُظْلَمُونَ (سوره احقاف، آیه ۱۹؛ نیز ر.ک: سوره انعام، آیه ۱۳۲).
