6. جایگاه سختی عمل در نظام جزا

بر اساس برخی متون دینی، ناخوشایندی و سختی عمل باعث افزایش ارزش آن می‌شود و پاداش بیشتری نیز به آن تعلق می‌گیرد؛ امری که در داوری‌های عرفی و سیره عقلا نیز مورد توجه قرار می‌گیرد. از امیر مؤمنان _ علیه السلام _ نقل شده که:

برترین عمل، عملی است که ناخوشایندت باشد و تو خود را بدان واداری.^۱

چنان که در فراز دیگری تأکید کرده‌اند که اگر خانه خدا در منطقه سرسبز و خوش آب و هوا بود به جهت کم شدن از سختی‌های سفر، ثواب حاجیان کم و ناچیز می‌شد. ^۲به نظر می‌رسد اعطای این جایگاه به سختی عمل در نظام جزا از آن رو است که وقتی عملی با سختی همراه است، گویا انجام دهنده عمل، دو عمل انجام داده است: اول، خود عمل و دوم، صبر به همراه آن. و گذشت که ثواب به دو چیز تعلق می‌گیرد: عمل و صبر. پس می‌توان گفت افزونی ثواب در چنین مواردی، پاداش صبر بر سختی است که همراه عمل تحمل شده است؛ حقیقتی که در آیه 54 سوره قصص نیز مورد تأکید قرار گرفته است؛ آن‌گاه که در باره أجر مؤمنان صابر می‌فرماید:

أُولئِکَ یُؤْتَوْنَ أَجْرَهُمْ مَرَّتَیْنِ بِما صَبَرُوا؛
آنها کسانی هستند که به خاطر شکیبایی‌شان، اجر و پاداششان را دو بار دریافت می‏دارند.

و باز می‌توان حدیث أمیر مؤمنان _ علیه السلام _ را شاهد آورد که فرموده‌اند:

افراد با صبر در مقابل سختی‌های اطاعت خدا، به پاداش الهی دست می‌یابند.^۳

نتیجه آن که اولاً، سختی کار تنها، یکی از عوامل ارزش‌دهی بیشتر به عمل است؛ ثانیاً، ارزش افزوده به صبر بر می‌گردد و نه عمل. پس کار فرد همان ارزش اولیه در شرایط آسان و راحت را دارد و فقط به دلیل صبر بر سختی‌ها، ثواب صبر بدان ملحق شده است؛ چنان که امام صادق _ علیه السلام _ می‌فرمایند: