هر کس با سختی قرآن را بیاموزد، دارای دو اجر است و هر کس بدون سختی و با سادگی و راحتی بیاموزد، اجرش مثل سایرین است (یعنی ثواب اولیه آن را دارد و ثواب اضافه بدو تعلق نمی‌گیرد).1
برابر این سخن امام _ علیه السلام _ در شرایطی که کار خیر با سختی همراه نباشد، از نظر برخورداری از پاداش در زمره گروه اول قرار دارد؛ یعنی بهرهمندان از اجر عمل، نه عمل به اضافه صبر.۲
7. عدالت در کیفر، تفضل در پاداش
قاعده دیگری که در متون دینی، به ویژه در قرآن کریم بر آن تأکید شده، برابری و همسنگی عقوبت با گناه و پاداش چند برابری نسبت به عمل صالح است. بر اساس این قاعده، اگر کسی یک کار خیر کند، پاداش آن، دست کم، ده برابر عمل است. این در حالی است که در گناه، فقط برابر عمل جزا داده می‌شود.۳ با این حال، در برخی موارد نیز تأکید شده که پاداش بی‌حد و اندازه خواهد بود۴ و قابل حساب و کتاب نیست.۵ برخی متون نیز تأکید دارند که در عقوبت، ماهیت عمل خودشان به آنان برمی‌گردد و همان عقوبتشان است.۶ برخی نیز به اصل تفضل و افزون بودن ثواب نسبت به عمل اشاره کرده‌اند.۷
این مطلب قرینه دیگری است بر این که در نظام پاداش‌دهی الهی، اصل در ثواب دهی، تفضل است و خبری از معاوضه رایج و استحقاقی نیست.
1.. مَنْ شُدِّدَ عَلَیْهِ فِی الْقُرْآنِ كَانَ لَهُ أَجْرَانِ وَ مَنْ یُسِّرَ عَلَیْهِ كَانَ مَعَ الْأَوَّلِینَ(الكافی، ج۲، ص۶۰۷، ح۲).
2.. گفتنی است عبارت «أَفْضَلُ الْأَعْمَالِ أَحْمَزُهَا»، بر خلاف شهرتش، در منابع اولیه حدیثی انعکاس نیافته و گویا برداشتی است از یک حدیث ضعیف که فقط در منابع حدیثی متأخر آمده و از حیث سند دچار مشکل جدی است: «ابن عباس: سئل رسول الله _ صلی الله علیه و آله _ : ای الأعمال أفضل؟ فقال: أَحْمَزُهَا» (بحار الأنوار، ج۶۷، ص۱۹۱). در برخی منابع متأخر نیز این حدیث به شکل «خیر الاعمال احمزها» آمده است (بدائع الصنائع، ج۲، ص۷۹)؛ چنان که در برخی منابع نیز به صورت «افضل العبادات احمزها» آمده است (المسلك فی أصول الدین، ص۲۸۸؛ تفسیر الرازی، ج۲، ص۲۳۳؛ تفسیر أبی السعود، ج۱، ص۲۳۵». به نظر می‌رسد هر دو عبارت نقل معنایی از این حدیث ضعیف هستند. به هر حال، این مضمون به سه شکل یاد شده در منابع متأخر نقل شده که هیچ‌کدام منبع و مستند قابل اعتنایی ندارند.
3. مَنْ جاءَ بِالْحَسَنَةِ فَلَهُ عَشْرُ أَمْثالِها وَ مَنْ جاءَ بِالسَّیِّئَةِ فَلا یُجْزى إِلاَّ مِثْلَها وَ هُمْ لا یُظْلَمُونَ (سوره انعام، آیه ۱۶۰).
4.. سوره نساء، آیه ۴۰.
5.. سوره غافر، آیه ۴۰.
6.. سوره قصص، آیه۸۴.
7.. سوره شوری، آیه ۲۳؛ سوره بقره، آیه ۲۶۱.
