أنى از «أناة» و «تؤدة» است .. .. گفته مى شود : فلانى «ذو أناة» است . يعنى شتابى در انجام كارها ندارد ؛ يعنى درنگ مى كند . پس او، درنگ كننده است ، يعنى آرام است ... و «أناة» به معناى بردبارى است. فعل آن ، «أنِىَ ، تأنّى و استأنى» مى آيد، يعنى ثبات يافت... و به كسى كه در كارى درنگ مى كند، متأنّى گفته مى شود . در حديث آمده است: «آذيتَ و آنيتَ» يعنى «آمدن را به تأخير انداختى و كند كردى» .
بنا بر اين ، واژه هاى «تأنّى» ، «تُؤدَة» ، «تثبّت» ، «تمكُّث» و «أناة» در لغت عرب ، همگى در مقابل «عجله كردن» و به معناى درنگ ورزيدن در كارها هستند .

تأنّى ، در قرآن و حديث

در قرآن كريم ، كلمه «تأنّى» به كار نرفته است ؛ ولى نيكو بودن اين خصلت از نگاه اين كتاب آسمانى را از نكوهشِ مكرّرِ واژه مقابل آن ، يعنى «عجله» مى توان دريافت . در احاديث اهل بيت عليهم السلام ، درنگ كردن در گفتار و كردار ، با تعبيرهاى مختلفى مانند : «تأنّى» ، «تثبّت» ، «تؤده» و «أناة» ـ كه همگى واژه هاى مقابل «عجله» هستند ـ بويژه در موضوعات مهم ، مورد توصيه و تأكيد قرار گرفته است . اين احاديث را بدين سان مى توان جمع بندى كرد :

1 . درنگ ورزيدن ، صفتى الهى

نخستين نكته قابل توجّه در تبيين فضيلت صفت «تأنّى» ، اين است كه اين صفت ، از صفات فعل خداوند حكيم است ، بدين معنا كه آفريدگار جهان مى توانست جهان را در كمتر از يك چشم به هم زدن بيافريند ؛ ليكن حكمت ايجاب مى كرد كه آن را در شش مرحله بيافريند. بنا بر اين، يكى از دلايل حكمت آفرينش تدريجى جهان ، آموزش درنگ ورزى در كارها به آفريده هاست . ^۱

درآمد

تأنّى ، در لغت

واژه «تأنّى» از ريشه «أنى» ، بر چهار معنا دلالت دارد : درنگ ورزيدن ، مدّتى از زمان ، رسيدن به چيزى ، و جايگاهى از جايگاه ها .
ابن فارس مى گويد :
الهَمزَةُ وَ النّونُ وَ ما بَعدَهُما مِن المُعتَلِّ . لَهُ اُصولٌ أربَعَةٌ : البُط ءُ وَ ما أشبَهَهُ مِنَ الحِلمِ وَ غَيرِهِ ، وَ ساعَةٌ مِنَ الزَّمانِ ، وَ إدراكُ الشَّى ءِ ، وَ ظَرفٌ مِنَ الظُّروفِ . ^۱
همزه و نون و حرف علّه، چهار اصل معنايى دارند: كندى و شبيهِ آن (مانند بردبارى و امثال آن) ، مدّتى از زمان، به دست آوردن چيزى و ظرف .
در اين جا «تأنّى» به معناى اوّل است .
خليل بن احمد فراهيدى در اين باره گفته است :
الأَنى مِنَ الأَناةِ وَ التُّؤَدَةِ ... وَ يُقالُ : إنَّهُ لَذو أناةٍ ، إذا كانَ لا يَعجَلُ فِى الاُمورِ ، أى : تَأَنّى ، فَهُوَ آنٍ ، أى مُتَأَنٍّ ... وَ الأَناةُ الحِلمُ ، وَ الفِعلُ : أنِىَ وَ تَأَنّى ، وَ استَأنى ، أى تَثَبَّتَ ... وَ يُقالُ للِمُتَمَكِّثِ فِى الأَمرِ ، المُتَأَنّى ، و فِى الحَديثِ «آذَيتَ و آنَيتَ» أى أخَّرتَ المُجى ءَ وَ أبطَأتَ . ^۲