شناخت آنها ضرورى است تا با توجّه به آنها بتوان براى زندگى برنامه ريزى كرد ؛ بلكه از آنها به عنوان فرصت ، براى كمالات نفسانى بهره بردارى نمود .

2 . آسيب هاى قابل پيشگيرى

نكته مهم در باب آسيب شناسى ، اين است كه بخش عمده آسيب هايى كه زندگى مادّى و معنوى را تهديد مى كنند ، قابل پيش بينى و پيشگيرى اند . مهم تر ، اين كه حتّى پيشگيرى بسيارى از آسيب هاى غير قابل پيش بينى ، امكان پذير است ؛ بلكه مى توان گفت كه آسيب هاى غير قابل پيشگيرى ، در برابر آنچه قابل پيشگيرى است ، اندك اند .
بسيارى از بيمارى هاى جسمى و روحى و بسيارى از مرگ هاى زودرس را مى توان پيشگيرى كرد . همچنين بسيارى از آسيب هايى را كه زندگى فردى ، خانوادگى ، اجتماعى ، فرهنگى ، سياسى ، اقتصادى و زيستىِ انسان را تهديد مى كنند ، پيش از وقوع مى توان علاج نمود .
بنا بر اين ، آسيب شناسى ، در واقع ، اوّلين و اصلى ترين و مهم ترين مسئله زندگى است كه سعادت و خوش بختى انسان در گرو آن قرار دارد .

راه هاى پيشگيرى از آسيب ها

با تأمّل در احاديث فصل هشتم ، مى توان گفت كه با بهره گيرى از چهار عامل ، مى توان از وقوع بسيارى از آسيب ها پيشگيرى كرد :

1 . شناخت

آسيب شناسى ، نخستين گام در جهت پيشگيرى از آسيب است ، چنان كه در ره نمود

غصّه هاى ناشى از آن است . از اين رو در حكمت هاى منسوب به امام على عليه السلام آمده كه وقتى ايشان شنيد كه مردى براى دوستش دعا مى كند كه غم و گرفتارى نبيند، فرمود :
إنَّما دَعَوتَ لَهُ بِالمَوتِ لِأَنَّ مَن عاشَ فِى الدُّنيا لابُدَّ أن يَرَى المَكروهَ .^۱
تو در واقع ، براى مرگش دعا كردى ؛ زيرا هر كه در دنيا زندگى مى كند ، به ناچار ، گرفتارى مى بيند .
آفتِ همه آرزوها مرگ است كه هيچ چاره اى ندارد و هيچ كس نمى تواند از آن پيشگيرى كند :
آفَةُ الآمالِ حُضورُ الآجالِ .^۲
آفت آرزوها، وجود [هميشگى] اجل هاست .
به سخن ديگر ، بخشى از آسيب هاى زندگى ، تقدير غير قابل تغيير زندگى اند . در اين موارد ، از انسان براى پيشگيرى از آنها كارى ساخته نيست ، چنان كه از امام على عليه السلام روايت شده است :
يَغلِبُ المِقدارُ عَلَى التَّقديرِ ، حَتّى تَكونَ الآفَةُ فِى التَّدبيرِ .^۳
تقدير [ حق] بر حسابگرى [ ما] چنان چيره است كه تدبير ، مايه آسيب مى شود .
در روايتى ديگر از ايشان آمده است :
تَذِلُّ الأُمورُ لِلمَقاديرِ ، حَتّى يَكونَ الحَتفُ فِى التَّدبيرِ .^۴
كارها در تسخير تقديرات اند ، تا جايى كه تدبير، مرگ آور مى شود .
گفتنى است كه هر چند اين گونه آسيب ها غير قابل پيشگيرى اند ، با اين حال ،