در كنار تقويت ايمان و كرامت نفس ، دعا و استمداد از خداوند متعال نيز براى پيشگيرى از اين صفت رذيله ، مؤثّر است . لذا در روايات متعدّدى ، از پيشوايان اسلام گزارش شده كه آنان براى مصون ماندن از بخل ، به خداوند منّان ، پناه برده و از او استمداد كرده اند و بدين سان ، اهمّيت دعا و نقش آن را در زندگى ، به پيروان خود ، يادآورى نموده اند . ^۱

9 . بُخل نيكو!

پيش از اين ، اشاره كرديم كه بخل و شُحّ در متون اسلامى ، در معناى لغوى شان به كار رفته اند و لذا اين واژه ها ، نه تنها در مفاهيم ضدّ ارزشى و امساك هايى كه عقل آنها را ناپسند مى داند ، كاربرد دارند ؛ بلكه در مفاهيم ارزشى و اِمساك هايى كه از نظر عقل ، پسنديده اند نيز به كار رفته است ، مانند : بخل در ديندارى ، بخل در رازدارى ، بخل در صرف كردن بيهوده عمر و مال .
گفتنى است كه واژه هاى بخل و شح ، در قرآن كريم ، مفهوم ارزشى ندارند ؛ امّا در حديث ، موارد متعدّدى وجود دارد كه اين واژه ها ، در مفاهيم ارزشى ، استعمال شده اند .

صفات مؤمن ، مى خوانيم :
وَ لا يَغلِبُهُ الشُّحُّ عَن مَعروفٍ يُريدُهُ .^۱
و بخل ورزيدن از احسانى كه اراده كرده تا آن را انجام دهد ، بر او چيره نمى آيد.
كمترين نقش ايمان در پيشگيرى از بخل ، اين است كه شخص مؤمن ، نمى تواند نسبت به پرداخت حقوق واجب خود ، بى تفاوت باشد :
لا يَجتَمِعُ الشُّحُّ وَ الإِيمانُ فى جَوفِ رَجُلٍ مُسلِمٍ .^۲
بخل و ايمان ، در درون مرد مسلمان ، با هم گِرد نمى آيند .
و در بالاترين مراتب ايمان ، نه تنها رذيله بخل از انسان ، زائل مى گردد ؛ بلكه به بالاترين مراتب سخاوت ـ كه ايثار است ـ ، دست مى يابد :
«وَ الَّذِينَ تَبَوَّءُو الدَّارَ وَ الْاءِيمَانَ مِن قَبْلِهِمْ يُحِبُّونَ مَنْ هَاجَرَ إِلَيْهِمْ وَ لَا يَجِدُونَ فِى صُدُورِهِمْ حَاجَةً مِّمَّا أُوتُواْ وَ يُؤْثِرُونَ عَلَى أَنفُسِهِمْ وَلَوْ كَانَ بِهِمْ خَصَاصَةٌ .^۳
و [ نيز ]كسانى كه قبل از [ مهاجران ]در [ مدينه ]جاى گرفته و ايمان آورده اند؛ هر كس را كه به سوى آنان كوچ كرده دوست دارند؛ و نسبت به آنچه به ايشان داده شده است در دلهايشان حسدى نمى يابند؛ و هر چند در خودشان احتياجى [ مبرم ]باشد، آنها را بر خودشان مقدّم مى دارند» .
كرامت و بزرگوارى نفس نيز در پيشگيرى از صفت بخل ، نقشى اساسى دارد . ممكن است كسى مؤمن نباشد ، ولى سيادت و شرافتِ ذاتى ، او را به سخاوت و گشاده دستى وا دارد ، چنان كه در حديثى نبوى آمده است :
إنَّ السَّيِّدَ لا يَكونُ بَخيلاً .^۴
سَرور ( آقا ) ، بخيل نيست .