همچنين تصديق زبانى و التزام عملى بدون باور قلبى ، ايمان نيست ، چنان كه قرآن در باره ادّعاى ايمان جمعى از اعراب مى فرمايد :
«قَالَتِ الْأَعْرَابُ ءَامَنَّا قُل لَّمْ تُؤْمِنُواْ وَ لَكِن قُولُواْ أَسْلَمْنَا .^۱
باديه نشينان گفتند: ايمان آورديم . بگو: ايمان نياورده ايد؛ ليكن بگوييد: اسلام آورديم » .

سه . ايمان ، از منظر احاديث

احاديثى كه ايمان را تفسير كرده اند ، به چند دسته تقسيم مى شوند :
دسته اوّل . احاديثى كه ايمان را به باور قلبىِ حقايق غيبى و تصديق آنها تعبير كرده اند ، در مقابل «كفر» به معناى انكار حقايق غيبى ، مانند اين حديث :
الإِيمانُ أن يُصَدِّقَ اللّهَ فيما غابَ عَنهُ ... وَ الكُفرُ الجُحودُ .^۲
ايمان ، يعنى: آنچه را كه از او پنهان است، تصديق كند ... و كفر ، انكار كردن است .
دسته دوم . احاديثى كه ايمان را به باور قلبى و اقرار زبانى و عمل به مقتضاى آن تفسير كرده اند ، مانند اين روايت :
الإِيمانُ مَعرِفَةٌ بِالقَلبِ ، وَ قَولٌ بِاللِّسانِ وَ عَمَلٌ بِالأَركانِ .^۳
ايمان ، شناخت قلبى و گفتن به زبان و عمل به جوارح است .
دسته سوم . احاديثى كه ايمان را به اقرار زبانى و عمل به مقتضاى آن ، تفسير كرده اند ، مانند :
الإِيمانُ ، إقرارٌ بِالقَولِ وَ عَمَلٌ بِالجَوارحِ .^۴

مى كند، مى توان چنين تعريف كرد : ايمان ، عبارت است از تصديق حقايقى كه پيامبر خاتم از جانب خداوند ، براى هدايت انسان ها آورده ، همراه با باور قلبى و التزام عملى . از اين رو ، قرآن كريم با صراحت ، ايمان را از كسانى كه التزام عملى به آن ندارند ، نفى مى كند و مؤكّدا آنان را مؤمن نمى داند ، چنان كه مى فرمايد :
«فَلَا وَرَبِّكَ لَا يُؤْمِنُونَ حَتَّى يُحَكِّمُوكَ فِيمَا شَجَرَ بَيْنَهُمْ ثُمَّ لَا يَجِدُواْ فِى أَنفُسِهِمْ حَرَجًا مِّمَّا قَضَيْتَ وَيُسَلِّمُواْ تَسْلِيمًا .^۱
ولى چنين نيست ! به پروردگارت سوگند كه ايمان نمى آورند، مگر آن كه تو را در مورد آنچه ميان آنان مايه اختلاف است ، داور گردانند و سپس از حكمى كه كرده اى ، در دل هايشان احساس ناراحتى [ و ترديد ] نكنند، و كاملاً سرِ تسليم فرود آورند» .
امّا باور قلبى بدون تصديق زبانى و التزام عملى ، علم است نه ايمان ، چنان كه قرآن در باره فرعونيان مى فرمايد :
«وَجَحَدُواْ بِهَا وَ اسْتَيْقَنَتْهَا أَنفُسُهُمْ ظُلْمًا وَ عُلُوًّا .^۲
و با آن كه دل هايشان بِدان يقين داشت، از روى ظلم و تكبّر ، آن را انكار كردند» .